Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 110

R e y n i r A x e l s s o n
110 TMM 2014 · 2
Þótt meint dæmi um ólykt í óperum Wagners séu ekki fleiri er grein
Weiners ekki alveg búin; hann á eftir að tala um Parsifal, en þar eiga Kundry
og Klingsor að vera gyðingarnir hötuðu. En nú bregður svo við að bæði
Kundry og blómastúlkur Klingsors ilma bara ágætlega. Kollvarpar þetta
ekki kenningunni? Nei, engan veginn, segir Weiner, og það er engu líkara
en hann hafi sjálfur verið á staðnum til að anda að sér lyktinni. Þetta er,
segir hann, af því að þær hafa brugðið yfir sig ilmgrímu [olfactory mask]. Í
fyrri verkum Wagners var óþefur af gyðingum, segir Weiner (og við höfum
nú þegar greint frá öllu því sem hann hefur fram að færa til að styðja þá
fullyrðingu), en nú bregða gyðingarnir yfir sig „sjúklega sætri lykt veraldar
sem er í órafjarlægð frá angan hreinlífis og háleitra hugsjóna“. Það eru orð
Weiners, og þau falla af sjálfsdáðum niður í hyldýpi fáránleikans; það þarf
ekki mína hjálp til að ýta þeim fram af brúninni. En ég vil samt fá að bæta
við að ég hef sjaldan séð jafnmetnaðarfullar markmiðsyfirlýsingar lyppast
niður í jafnaumingjalegu rökþroti og í þessu mesta afreki hugvísindanna í
Bandaríkjunum árið 1995.
Gamaldags mansöngur
Eitt af því sem stundum er haldið fram er að söngstíll Beckmessers eigi að
minna á staðalímyndir af tali og söng gyðinga. Í fyrstu Beckmesser-grein
sinni eyðir Barry Millington þremur blaðsíðum43 í að tala um hebresku,
jiddísku og Mauscheln (það orð var notað um jiddískt tal, oft í niðrandi
tóni, og kannski stundum um jiddískumælandi gyðinga að tala þýzku); ég
veit ekki til hvers, því að Beckmesser talar ævinlega óaðfinnanlega þýzku (ef
við lítum framhjá því að ljóðformið þvingar Wagner oft til að nota dálítið
óeðlilega og klaufalega setningaskipan, bæði hjá Beckmesser og öðrum
persónum), enda nefnir Millington engin dæmi um annað. Samt talar hann
um að Beckmesser „einkennist“ af „skemmdu málfari“ [damaged language],
en það er óútskýrt og mér hulin ráðgáta hvað átt er við. Annað sem á að til-
heyra staðalímynd gyðinga er að þeim liggi hátt rómur; og Millington segir
(bls. 256) að hlutverk Beckmessers sé skrifað [designated] fyrir bassa, en liggi
svo hátt að jafnvel baríton eigi oft erfitt með það; og að hátt tónsvið eigi að
aðskilja gyðinga frá germönum í óperum Wagners. En Beckmesser er ein-
faldlega baríton-hlutverk, þótt vissulega standi „bassi“ við hlutverkið fremst
í raddskránni. En það skýrist af því að Wagner kallar öll karlhlutverkin í
óperunni annaðhvort bassa eða tenór án frekari aðgreiningar, þótt þau hafi
ólík tónsvið; það virðist einungis fara eftir því hvort hlutverkið er skrifað í
bassalykli eða tenórlykli. Bakarinn Kothner hlýtur líka að teljast baríton-
hlutverk enda í svipaðri tónhæð og Beckmesser. Hlutverk Hans Sachs liggur
einnig hátt; hann er gjarnan flokkaður sem bassa-baríton. Beckmesser þarf
einu sinni að syngja hátt (einstrikað) a, nefnilega þegar hann fer dansandi
út úr verkstæði Sachs í þriðja þætti; allar aðrar háar nótur hlutverksins þarf