Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 101

R i c h a r d Wa g n e r o g g y ð i n g a r
TMM 2014 · 2 101
[Klukkan 11 ökum við á æfinguna, R. með Mimi, ég með Lusch. Fyrsti þáttur af
Siegfried, Mímir »lítill gyðingur«, segir R., en frábær, vogl einnig mjög góður, skýr
og öruggur.]
Það er skrítið að það sé Cosima sem Weiner vill endilega fá í lið með sér, en
ekki Richard Wagner sjálfur, því að ljóst er af samhenginu að það er hann
sem talar um „lítinn gyðing“, en hún skráir það einungis eftir honum. En
jafnljóst er af samhenginu að Wagner er hér alls ekki að tala um persónuna
Mími í óperunni, heldur söngvarann sem söng hlutverkið í Berlín, því að í
næstu andrá er strax talað um frammistöðu annars söngvara, [Heinrichs]
vogl. Sá sem söng Mími í Berlín árið 1881 hét Julius Lieban og var vissulega
gyðingur; ég hef ekki enn fundið upplýsingar um hvort hann var lítill eða
stór. Hann varð síðar víðsfrægur fyrir túlkun sína á hlutverki Mímis og hafði
sungið það í 70 óperuhúsum áður en hann dó. Það var ekki fyrr en 1940, og
því eru til upptökur með söng hans.
En nú ætti líka að vera ljóst að Weiner hefur lesið þessa dagbókarfærslu
eins og skrattinn Biblíuna. Það sem hún segir er þveröfugt við það sem hann
virðist halda: Orðið „aber“ [„en“] skiptir hér sköpum: Wagner er að segja að
söngvarinn sem syngur hlutverk Mímis sé smávaxinn gyðingur, en samt er
hann frábær í hlutverkinu! Það er eins og Wagner sé steinhissa á að gyðingur
geti passað í hlutverkið og sungið það vel. Ég sé því ekki betur en að þessi
dagbókarfærsla gefi okkur sterk rök fyrir því að hlutverk Mímis sé einmitt
alls ekki hugsað sem birtingarmynd af gyðingi! Mislestur Weiners er axar-
skaft af flausturslegustu gerð; það þarf ekki að hafa um það fleiri orð.
við ættum einnig að vara okkur á að draga of fljótfærnislegar ályktanir:
Jafnvel þótt einhver sem veit af gyðingaandúð Wagners láti sér detta í hug að
Mímir eigi að vera skopmynd af gyðingi, þá þýðir það alls ekki að Wagner
hafi hugsað persónuna þannig.
[Í dagbókarfærslu Cosimu Wagner 17. nóvember 1882, aðeins þremur
mánuðum fyrir andlát Wagners, er að finna dálítið torskilda setningu: „In
der Frühe heute gingen wir die Gestalten des R. des Nibelungen durch vom
Gesichtspunkt der Racen aus, die Götter, die weiß, die Zwerge, die Gelben
(Mongolen), die Schwarzen die Äthiopier; Loge der métis.“ Svo er að sjá
að Wagner-hjónin hafi þá um morguninn gert sé það til gamans að raða
persónum Niflungahringsins öðrum en mannfólkinu í kynþætti samkvæmt
skiptingu Gobineaus. Ljóst er að guðirnir hafa lent í hvíta kynstofninum,
dvergarnir í þeim gula en Loki er flokkaður sem kynblendingur. En hverjir
eru þeir svörtu? Sennilegasta skýringin sem mér dettur í hug er að það séu
risarnir, að Cosima hafi einfaldlega gleymt að skrifa tvö orð og í stað „die
Schwarzen die Äthiopier“ hafi átt að standa eitthvað í líkingu við „die Riesen,
die Schwarzen (die Äthiopier)“. En hvað sem um það má segja er alveg skýrt
að þeim hjónunum hefur ekki dottið í hug að flokka dvergana sem gyðinga.]
Hvað ólæti við fyrsta flutning Meistarasöngvaranna í Berlín og vín varðar,