Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 118

R e y n i r A x e l s s o n
118 TMM 2014 · 2
flokki gagnrýnenda á þessum tíma. Hann skrifaði frekar vel um Wagner til
að byrja með; það er fyrst með gagnrýni sýningarinnar á Lohengrin í vín
árið 1858 (eftir að söguþráðurinn í Meistarasöngvurunum var fullmótaður)
sem hann fór að verða hvassyrtari. Það virðist þó ekki vera fyrr en eftir að
Hanslick birti dóm sinn um Meistarasöngvarana sem Wagner fór að leggja
verulegt hatur á hann; sumir telja að sá dómur hafi verið meginástæða þess
að Wagner gerði þá reginskyssu að endurbirta Das Judentum in der Musik
skömmu seinna með eftirmálanum langa þar sem hann réðst sérstaklega að
Hanslick.
Það er heldur engin tilraun gerð til að skopstæla Hanslick sem persónu í
Meistarasöngvurunum, enda er Beckmesser ekki bara gagnrýnandi: Hann
er bæði skáld og sönglagatónskáld, og Wagner gerir hann ekki síður fárán-
legan sem slíkan. [Thomas Grey, sem telur Beckmesser vera skopmynd af
Hanslick, virðist gera sér grein fyrir að það gengur ekki alveg nógu vel upp
og gefur í skyn – eins og hálffeimnislega – að það eigi kannski bezt við um
fyrsta þáttinn, í öðrum þætti gæti Beckmesser verið skopmynd af Mendels-
sohn og í þriðja þætti af Meyerbeer!56]
En við þurfum ekki að fara í grafgötur með hvað Wagner hugsaði sér með
Beckmesser: Hann segir okkur það sjálfur í ritgerð sinni Eine Mittheilung an
meine Freunde frá 1851 í eftirfarandi tilvitnun, sem hefur oft verið dregin
fram í dagsljósið, til dæmis að hluta til í nýnefndri grein eftir Borchmeyer:
Ég hugsaði mér Hans Sachs sem síðustu birtingarmynd listrænt skapandi þjóðar-
anda, og stillti honum í þessu hlutverki upp á móti broddborgaraskap meistara-
söngvaranna, en sannlega skoplegri smásmygli þeirra um rígbundið regluverk
skáldskaparins gaf ég alveg persónulega framsetningu í leikpersónu „merkjarans“.
Þessi „merkjari“ var eins og kunnugt er (öllum nema ef til vill gagnrýnendunum
okkar) sá sem söngvaragildið skipaði sem gæslumann og átti að „merkja“ við þær
villur sem flytjendum urðu á, og einkum þeim sem sóttu um upptöku í gildið,
og teikna þær upp með strikum: sá sem hafði fengið einhvern tiltekinn fjölda af
strikum hafði „sungið af sér“ [„versungen“].57
Getur það verið skýrara að Beckmesser er hugsaður sem rammþýzkur
broddborgari? Og hvað gæti verið fjær hugmyndum Wagners um gyðinga?
Ég hef nú rakið nokkur dæmi um röksemdafærslur sem eiga að sýna að
gyðingahatur sé með einhverjum hætti til staðar í Meistarasöngvurunum
og raunar nokkrum öðrum óperum Wagners. Það kemur í ljós að þessar
röksemdafærslur gufa upp og skilja ekkert eftir um leið og dagsbirtan fær að
skína á þær. Ég fullyrði að allar aðrar röksemdafærslur af sama tagi séu sama
marki brenndar; það er einfaldlega enginn fótur fyrir þeim.
En mesti gallinn við þær er ekki að þær fái ekki staðizt, heldur að fjöldi
fólks trúir að þær hljóti að vera réttar, af því að þær koma frá fræðimönnum
sem eiga að hafa kynnt sér efnið. Reglulega sjást skrif sem sýna að um víða
veröld er þeim trúað eins og nýju neti, og hvað eftir annað má rekast á full-
yrðingar eins og þessa, sem ég vel af handahófi úr mörgum svipuðum: „Það