Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 139

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2014 · 2 139
ströndinni svo dæmi séu tekin. Ísbjörg
fær raunar sérstaka athygli í Dísusögu
og á margan hátt spegla sögurnar hvor
aðra, Ísbjörgu er nauðgað sem barni og
unglingi og hún festist í nokkurs konar
vítahring endurtekninga. Flótti hennar
yfir í annan heim er svo aftur sambæri-
legur við yfirnáttúrulega heima sem
aðrar persónur vigdísar hverfa til. Hér
mætti nefna Grím í Kaldaljósi og Ein-
fríði í Grandavegi 7. Í öllum tilvikum
verða persónurnar fyrir einhverju sem
gerir lífið óbærilegt og annar heimur
og/eða annað sjálf kemur til bjargar.
Bjargvætturinn reynist þó ávallt líka
bera með sér ógn og vigdís er meistari í
að draga upp myndir af heillandi en
óhugnanlegum samböndum sem mörk-
uð eru af valdi og valdleysi. Að þessu
sögðu er það líka rétt hjá Gríms að það
væri einföldun að ætla sér að útskýra
allt höfundarverk vigdísar á þennan
hátt. Það hvarflar líka stundum að les-
andanum að kannski sé Dísa ekki full-
komlega áreiðanlegur sögumaður þótt
hún sé sú sem rýfur þögnina, opinberar
og afhjúpar allt það sem „svarta þústin“
hefur reynt að þegja í hel. Þegar upp er
staðið hafa þær kannski báðar eitthvað
til síns máls.
Dísusaga er ekki alltaf auðveld
aflestrar en það stafar ekki af því að
dvalið sé við þann skelfilega atburð sem
er kveikjan að bókinni. vigdís fjallar
lítið sem ekkert um nauðgunina – þeir
aumu menn sem réðust á barn inni í
skúr eru ekki þess verðir að þeir fái að
vaða upp í bókmenntaverki áratugum
síðar. Hér eru afleiðingarnar í brenni-
depli.
við nauðgunina dregur Dísa litla sig í
hlé sem fyrr segir, hún stígur til hliðar
og Gríms fæðist. Dísa er fyrst þakklát en
þegar í ljós kemur að Gríms ætlar ekki
að fara aftur heldur taka yfir líf hennar
fer hún að berjast á móti bjargvætti
sínum. Auðvitað er höfundur hér að
setja fram á skáldlegan hátt það sem
gerist hjá börnum við mikil áföll: þrosk-
inn staðnar á einhverjum sviðum en
verður jafnvel of bráður á öðrum. Að
sama skapi búa fleiri en ein manneskja í
okkur öllum og stundum verða átök á
milli ólíkra afla í huga okkar. En við
jafn skelfilegan atburð og hér um ræðir
verða þessi skil skýrari. Sakleysið hverf-
ur við nauðgunina og barnið verður
ekki samt. Það dregur sig í skel sína og
við tekur Gríms sem virðist betur í
stakk búin til að takast á við lífið. En
sambúðin er nánast samfellt stríð –
Gríms er allt sem Dísa er ekki, Dísa vill
klæðast litum en Gríms aðeins svörtu,
Dísa vill skrifa um lífið og gleðina en
Gríms um geðveiki og innilokun, Gríms
drekkur bæði og reykir en Dísa þolir
hvorugt. Þær eiga fátt sameiginlegt
annað en ættlæga gláku sem gerir það
að verkum að þær kjósa að ganga með
sólgleraugu og ást sína á Norðurfirði þar
sem bókin er rituð. Einstaka sinnum er
þó vopnahlé þeirra á milli – og þær gera
jafnvel eitthvað skemmtilegt saman:
Mér var boðið að lesa upp í íslenska
sendiráðinu í London á morgun og ég get
ekki farið ef þú veinar svona og öskrar
og æpir. Ég vil ekki að fólk heyri í þér
óhljóðin, Dísa. Ég má ekki missa stjórn-
ina, þú skilur það.
– Má ég þá koma með þér, Gríms?
– Þú verður þá að lofa að vera til friðs
og halda kjafti allan tímann.
– Ég lofa því ef þú lofar að reykja ekki
inni á hótelherberginu, segi ég, og hún
samþykkir það og við förum saman til
London og hlustum á sendiherrann tala
svo lengi um íslenska biskupa til forna að
ég var alveg komin að því að stökkva fram
og stöðva manninn. (bls. 85)
Þó að Gríms hafi upphaflega verið sú
sem virtist hæfari til að takast á við lífið
þá reynist raunveruleikinn henni oft