Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 106

R e y n i r A x e l s s o n
106 TMM 2014 · 2
ekki verið í öllum atriðum, því að Maríumyndin var, eins og áður sagði,
alls ekki í Doge-höllinni, heldur í safni Listaakademíunnar, og þar hefur
Wagner séð hana. Þeir sem sáu um fyrstu opinberu útgáfuna af Mein Leben,
sem birtist ekki fyrr en 1911 og var ritskoðuð af Wagner-fjölskyldunni,
breyttu „Dogenpalast“ í „Kunstakademie“ og slepptu orðunum „im großen
Dogensaale“, af því að þeir hafa séð að frásögnin stóðst ekki. Drüner getur
sér þess til í athugasemdum við tilvitnunina í bók sinni að Wagner sé að tala
um einhverja mynd sem sé „lík“ myndinni í Listaakademíunni, en hvernig
í ósköpunum ætti slík mynd að vera? víst er að enga slíka mynd er að finna
í stóra Doge-salnum. við getum því gengið útfrá að Wagner hafi mis-
minnt um staðsetningu myndarinnar, og er þá ekki eins víst að frásögnin
sé ótrúverðug í fleiri atriðum? Í sporum Drüners mundi ég ekki þora að
byggja hátimbraðar kenningar á henni. En kannski skiptir það engu máli,
því að útlagning Drüners er hvort sem er hreinn heilaspuni hans sjálfs. Hann
skáldar upp orsakasamhengi sem getur ekki átt sér neinn stað í raunveru-
leikanum og virðist ekki gera sér grein fyrir hve fráleitt það er: Nákvæm-
lega hvernig eigum við að ímynda okkur að miðaldatengslin sem hann
gengur útfrá hafi verkað? verka þau með yfirnáttúrlegum hætti gegnum
rúm og tíma, eða eigum við að gera ráð fyrir að Wagner hafi drukkið í sig
miðaldasögu svo rækilega að hún hafi komið sér svo fyrir í sálarfylgsnum
hans að hún stjórni öllum hans gerðum? Eigum við þá að gera ráð fyrir að
í hvert sinn sem Wagner horfði á Maríumynd hafi kviknað hjá honum þörf
til að hefja krossferð gegn gyðingum, eða var það bara í þetta eina skipti? Og
hvers vegna ætti þetta bara að eiga við um Wagner, ættu Maríumyndir þá
ekki almennt að vekja upp fyrirætlanir um krossferðir gegn gyðingum hjá
hverjum sem er? Þetta minnir helzt á brandara úr einni kvikmynd Woodys
Allen34 um manninn sem getur ekki hlustað mikið á tónlist eftir Wagner,
af því að hún vekur hjá honum löngun til að leggja undir sig Pólland.
Munurinn er sá að Allen veit að hann er að segja brandara, en Drüner ekki.
Ilmur og óþefur
Flestar röksemdir sem eiga að sýna að Beckmesser sé gyðingur (eða
þannig séð) eru á þessa leið: Sagt er að hann hafi einhvern tiltekinn (yfir-
leitt neikvæðan) eiginleika sem á að hafa verið eignaður gyðingum og er
annaðhvort sagður vel þekktur úr andgyðinglegum hatursskrifum, oftast
allt frá miðöldum, eða er jafnvel tiltekinn í riti Wagners Das Judentum in
der Musik. Af því er svo sú ályktun dregin að Beckmesser hljóti að vera
gyðingur. Þetta er auðvitað einföld rökvilla: Þótt, svo dæmi sé tekið, sagt
hafi verið að gyðingar séu sídeplandi augunum er ekki þar með sagt að hver
sá sem deplar augunum sé gyðingur, ekki frekar en sú staðreynd að allir
þorskar synda í sjó leyfir okkur að álykta að hver sem syndir í sjó sé þorskur.
(Barry Millington telur það til „andgyðinglegra einkenna“ Beckmessers að