Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 23

M á l s va r i n á t t ú r u n n a r
TMM 2014 · 2 23
lofsömum hana og erum sífellt að meta hana og upplifa. Náttúrufegurð er
því ómissandi fyrir manninn, bendir hann á. Um náttúrufegurð sagði Guð-
mundur Páll einnig að vissulega sé hún breytileg frá einum stað og tíma til
annars en hafi hins vegar orðið hálfgert feimnismál á vísinda- og tækniöld
þar sem ekkert sé talið til verðmæta nema það sé mælanlegt. Oft sé sagt að
fegurð sé afstæð og sú fullyrðing notuð til að réttlæta framkvæmdir sem
valdi náttúruspjöllum. Málið sé hins vegar ekki svo einfalt því að ást og
umhyggja, gleði og hryggð séu líka huglægar kenndir og þar með afstæðar
í svipuðum skilningi og náttúrufegurð. Þær séu einnig ómælanlegar líkt og
fegurðin en án þeirra væri mannlífið óhugsandi. Allar þessar frumkenndir
eru afurðir mannlegrar vitundar, sagði Guðmundur Páll, ávextir þess að
vera vitsmunavera. Með því að afgreiða náttúrufegurð sem afstæða og þar
af leiðandi ógildan mælikvarða, eins og gert væri af þeim sem lentu í þröng
afstæðishyggjunnar, þá væri þessu mikilvæga gildi ýtt til hliðar. Það býður
ekki aðeins heim vanmati á náttúruauði, að mati hans, heldur sé sjálf vitund
og dómgreind mannsins forsmáð.7
Áherslan á tengsl manns og náttúru
Hann tekst þannig í bók sinni um hálendið á við það flókna verkefni að
greina og skilgreina þann veruleika og vitundarþætti sem tengja manninn
náttúrunni. Bók hans um hálendið í náttúru Íslands er þess vegna ekki
aðeins málsvari náttúrunnar eins og hann kallaði hana þegar hún kom út,
heldur líka málsvari mannsins sem hluta náttúrunnar. Hún er málsvari
þess að það sé réttur mannsins að gera tilkall til þess réttar síns og þar af
leiðandi að gera kröfu um verndun náttúru gegn spjöllum. Náttúruvernd sé
þannig líka mannvernd. Bók hans er málsvari náttúruverndarbaráttu sem
heldur þessum sjónarmiðum á lofti sem jafngildum og jafnréttháum öðrum
sjónarmiðum sem eru uppi á borðinu þegar rætt er um hvers eðlis samband
manns og náttúru skuli vera, ekki síst í umræðu eða deilum um vernd eða
nýtingu náttúru. Í því felst kjarninn í þeirri lífssýn og hugmyndafræði sem
náttúruverndarhugsjón hans byggir á. Hann hafnaði alræðistilhneigingu
stjórnmálamanna og annarra sem valdið hafa eða auðinn og keyra í krafti
þess málin áfram á nýtingarstefnu undir merkjum stórvirkjanagerðar og
stóriðju, burtséð frá og alveg sama hversu stórvægilegum náttúruspjöllum
yrði valdið. Þeir sem slíku ullu voru í órétti í yfirgangi sínum, sagði hann, ekki
aðeins gagnvart náttúrunni heldur líka gagnvart íslensku þjóðinni sem væri
hluti þessarar náttúru og tengd henni. Í þessu sambandi hafa óbyggðirnar
sérstöðu eða eins og hann orðaði það: „Hálendi Íslands er svo til ómann-
gert umhverfi og þess vegna ein mesta auðlind Íslendinga. Þetta er mörgum
torskilið enn sem komið er, einkum þeim er gera ekki greinarmun á sjálf-
bærri sambúð við landið og blindri nytjahyggju. Þjóðinni mun aldrei falla