Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Síða 105

R i c h a r d Wa g n e r o g g y ð i n g a r
TMM 2014 · 2 105
Áður en við lítum á nokkra af þeim eiginleikum sem sagt er að geri
Beckmesser að (einhverskonar?) gyðingi skulum við líta á eitt atvik sem á að
sanna, svo að ekki verði um villzt, að Meistarasöngvararnir séu frá upphafi
hugsaðir sem þáttur í „stríði Wagners gegn gyðingum“:
Haustið 1861 var Wagner heldur niðurdreginn; fyrr á árinu var hin
alræmda Tannhäuser-sýning í París, sem hafði ekki orðið honum til mikillar
uppörvunar; allt árið hafði hann verið að gera árangurslausar tilraunir til að
fá Tristan settan á svið og var í þann mund að gefast upp. Til að hressa hann
við bauð velgerðarfólk hans, Wesendonck-hjónin Matthilde og Otto, honum
að hitta sig í Feneyjum. Þar dró Otto Wesendonck hann hálfnauðugan með
sér að skoða listaverk víðs vegar í borginni. Í Mein Leben segir Wagner að
meðal annars hafi þeir farið í Doge-höllina, sem hann hafi áður aðeins séð
að utanverðu:
Þrátt fyrir allt áhugaleysið af minni hálfu verð ég þó að viðurkenna að mynd Tizians
af uppstigningu Maríu í stóra Doge-salnum hafði svo magnþrungin áhrif á mig að
mér fannst að eftir þennan innblástur [Empfängnis] hefði minn gamli kraftur lifnað
við að nýju næstum eins og í einu vetfangi.
Ég ákvað að koma Meistarasöngvurunum í verk.32
Er þetta ekki bara dálítið falleg frásögn? Má ekki líta á orð Wagners sem
heillandi dæmisögu um lækningarmátt mikillar listar? Hann sér þessa stóru
og stórkostlegu mynd; hún opnar augu hans fyrir hverju mikill listamaður
fær áorkað, hún dregur hann upp úr þunglyndinu og blæs honum í brjóst
kraft og löngun til að skapa sjálfur stórkostlegt listaverk. Uppstigning Maríu
er ein frægasta mynd Tizians. Ekki fer á milli mála um hvaða mynd er að
ræða; hún er „vissulega bezta myndin á Ítalíu“, sagði Oscar Wilde um hana
á sínum tíma. Núna, eins og upphaflega, er hún í kirkjunni Basilica di Santa
Maria Gloriosa dei Frari í Feneyjum, en á árunum 1818 til 1919 var hún
geymd í safni Listaakademíunnar í Feneyjum, Gallerie dell’Accademia.
En Ulrich Drüner sér í þessari frásögn myrkan og óhugnanlegan boð-
skap:33 Í augum hans sýnir hún að með Meistarasöngvurunum hafi Wagner
að nýju „hafið krossferð gegn gyðingum“. Og hvernig kemst hann að þeirri
niðurstöðu? Það sem raunverulega gerist, segir Drüner, er að hér fellur
Wagner fyrir holdlegri útgeislun Maríumyndarinnar, og við það endur-
vaknar hjá honum Maríutilbeiðsla miðalda, en erótískur þáttur þeirrar til-
beiðslu leitaðist við að umbreytast í hatur á þeim sem kvöldu guðsmóðurina,
nefnilega á gyðingum. Þetta útskýrir (skýrir Drüner út fyrir okkur) hvers
vegna Wagner talar um gamlan kraft. Frásögnin sannar svo að ekki verður
um villzt að í Meistarasöngvurunum eru djöflar miðalda vaktir upp gegn
Beckmesser.
Nú er það svo að Wagner átti til að fegra æviatriði sín dálítið, þannig að
þau komi betur út fyrir hann sjálfan, og þessi saga er kannski einum of falleg
til að því sé treystandi að hún sé allskostar rétt. Það getur hún reyndar alls