Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 24

U n n u r B i r n a K a r l s d ó t t i r
24 TMM 2014 · 2
sú gæfa í skaut að fara vel með auðæfi hálendisins einblíni stjórnvöld áfram
á stíflur og uppistöðulón; […] við það skerðist höfuðstóll auðlindarinnar og
íslenskrar náttúru í heild sinni svo alvarlega að ekki verður bætt.“8
Ákall um breytt gildi og nýjar áherslur í sambúð manns
og náttúru
Í bók sinni um hálendið kallaði Guðmundur Páll eftir breyttum vinnu-
brögðum og öðru gildismati á Íslandi við mat á þýðingu náttúrunnar
fyrir manninn. Þar hefði ríkt skaðleg aðskilnaðarstefna byggð á þröngum
sjónarmiðum. Hann benti í því sambandi á að listamenn hefðu löngum siglt
um huglæga heima á öðrum forsendum en vísindamenn og verið ófeimnir að
tjá tilfinningar sínar og dásamað fegurð náttúrunnar um leið og þeir hefðu
túlkað umhverfi sitt með ótal blæbrigðum. Þannig höfðu þeir, segir hann,
sloppið við þær hremmingar að reyna að varpa frá sér mannlegu eðli, tilfinn-
ingum sínum og fegurðarskyni, og væru lausir undan því oki að leggja kalt
mat á náttúru og auðæfi hennar eins og margir vísindamenn hefðu neyðst
til að taka þátt í vegna vinnu sinnar og sérþekkingar. Hann varaði við því að
hið svonefnda kalda og hlutlæga mat væri blekking. Þá væri listaverk náttúr-
unnar einvörðungu metið út frá flatarmáli, rammanum sem það er í, efninu
og litunum sem það er sett saman úr og hvernig megi fullnýta það í ljósi
gefinna efnahagsforsendna. Þegar komið er að gildi listaverkefnisins fyrir
vistkerfið og umheiminn, sérstöðu þess og jafnvel hve mikið hnjask það þolir
færa vísindamenn sig nær kjarna málsins þótt þeir hafi í raun takmarkaðar
forsendur til að meta gildið vegna þess að þeir forðist eins og heitan eldinn
að taka á huglægum verðmætum, þeim er snerta fegurð, tilfinningar og list-
sköpunarkraft umhverfisins. úr þessu væri reynt að bæta í baráttu fyrir nátt-
úruvernd, sagði hann. Með henni væri gerð tilraun til þess að öðlast yfirsýn
yfir gildi náttúrunnar, sjálfs listaverksins, til framtíðar fyrir umhverfið,
umheiminn og einstaklinga. Slík vinnubrögð eru listvísindi, sagði Guð-
mundur Páll, og því enn langt frá því að hafa slitið barnsskónum sem sæist
m.a. af því ósamræmi að myndlistarmenn, ljósmyndarar, tónskáld, rithöf-
undar og ljóðskáld ættu yfirleitt enga fulltrúa þar sem gildi íslenskrar nátt-
úru væri metið og hefðu þeir þó haft meiri áhrif á þroska þjóðarinnar og mat
hennar á náttúrufegurð og gildi landslagsins en aðrir hópar landsmanna.9
Það er alltaf snúið að reyna að hneppa hugmyndir manna inn í hug-
myndaramma eða kenningakerfi en ef staðsetja ætti náttúruverndarskrif
Guðmundar Páls innan hugmyndakerfis vestrænnar umhverfishyggju, þá
mundi ég fella hugmyndir hans í megindráttum undir visthverfa umhverfis-
hyggju, sem hann samt setur sitt persónulega mark á því hann fléttar nálgun
náttúrufræðingsins og fagurfræði rómantískrar náttúrusýnar saman við
siðferðisvitund gagnvart náttúrunni í anda visthverfrar umhverfishyggju. Sú