Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 100

R e y n i r A x e l s s o n
100 TMM 2014 · 2
Sem heimild um það sem hér er haft eftir Mahler vísa Rasch og Weiner (eins
og aðrir) í ævisögu hans á ensku sem mér hefur ekki tekizt að komast yfir,
og því hef ég ekki getað rakið tilvitnunina þá leiðina; en þetta getur varla
verið úr bréfi, því að þessi orð Mahlers (sem eru gefin á ensku hjá Rasch
og Weiner) virðast vera lausleg þýðing á orðum sem Natalie Bauer-Lechner
hefur eftir honum í endurminningum sínum og hann á að hafa sagt á æfingu
í vínaróperunni árið 1898 – en hún lék þá á lágfiðlu í hljómsveitinni:
Þótt ég sé sannfærður um að þessi vera [Mímir] sé ljóslifandi og frá hendi Wagners
meðvituð skopstæling á gyðingi (með öllum einkennum sem hann gaf henni: smá-
smugulegum klókindum, græðgi og öllu framúrskarandi blendingsmálinu í tónlist
og texta), þá má í guðanna bænum ekki ýkja það og smyrja jafnþykkt og Spielmann
gerði – hvað þá í vín, í „konunglegu-keisaralegu hirðóperunni“, það væri hreint og
beint hlægilegt og hneyksli fyrir vínarbúa. Ég þekki bara einn Mími (við horfðum
eftirvæntingarfull á hann): og það er ég!25
Þeir sem leita að skopmyndum af gyðingum í óperum Wagners þurfa að
halda sig við textann en ekki dæma útfrá tilteknum sýningum. Söngvari
gæti reynt að gera hlutverkið sem hann fer með að skopstælingu, eins og
Julius Spielmann hefur kannski reynt að gera þegar hann söng hlutverk
Mímis undir stjórn Mahlers í vínaróperunni, svo að ekki sé talað um að
leikstjóri getur nú til dags auðveldlega upp á eigið eindæmi troðið allskonar
hugmyndum inn í sýninguna sem eiga sér enga stoð í textanum, til dæmis
reynt að gera Beckmesser í Meistarasöngvurunum að því sem hann telur
vera staðalskopmynd af gyðingi, klætt alla meistarasöngvarana í storm-
sveitarbúninga og látið Walther líkjast Adolf Hitler í útliti – og ég yrði ekki
hissa á að lesa fréttir um slíka uppsetningu frá Þýzkalandi um þessar mundir
– en það segir ekkert um hvað Wagner hugsaði sér.
Með fullri virðingu fyrir þýzkumælandi Evrópubúum held ég óhætt
sé að fullyrða að þeir hafi upp til hópa ekki samskonar hugmyndaflug og
Mahler, eða þá Adorno, ef því er að skipta. Og engar heimildir eru fyrir því
að nokkrum manni öðrum en Mahler hafi dottið í hug að í óperum Wagners
mætti finna skopmyndir af gyðingum – þangað til Adorno setti saman rit
sitt.
Fyrrnefndur Marc Weiner telur sig að vísu hafa fundið enn eitt vitni, og
það ekki af verri endanum: Engin önnur en Cosima Wagner, segir hann,
„skrifaði í dagbók sína að Mímir væri „ein Jüdchen“ eða „lítill gyðingur““.26
Hér er vísað í dagbókarfærslu frá 3. júní 1881. Þann dag voru Wagner-hjónin
í Berlín til að vera viðstödd flutning alls Niflungahringsins þar í borg. Hér er
dálítið meira af færslunni:
Um 11 Uhr fahren wir in die Probe, R. mit Mimi, ich mit Lusch. Erster Akt Sieg-
fried, Mime »ein Jüdchen«, sagt R., aber vortrefflich, vogl gleichfalls sehr gut,
deutlich und bestimmt.