Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 63

K y n l e g a r s ö g u r
TMM 2014 · 2 63
fjallað um hér, fjölgar þeim ekki mikið. Á fyrri hluta ársins kom út skáldsaga
eftir Björgu Magnúsdóttur, Ekki þessi týpa, hreinræktuð skvísubók sem lýsir
lífi nokkurra vinkvenna í Reykjavík og samskiptum þeirra á milli og við
karla sem upp til hópa virðast vera óttalega misheppnaðir og óþroskaðir. Ef
marka má mynd bókarinnar af íslenskum samtíma felst lítil von í íslenskum
karlmönnum. víðar má finna umfjöllun um íslenska karlmenn í skáld-
sögum síðasta árs en þótt hún sé ekki alltaf upplífgandi eða veki bjartsýni er
hún víða flóknari en í sögu Bjargar.
Karlmennskan er ekkert grín
Það eru engar fréttir að mestöll mannkynssagan, og þá ekki síður bók-
mennta sagan, var langt fram á síðustu öld hreinræktuð karlasaga. Sagan var
skrifuð af körlum um karla og sjaldan var efast um hlutverk þeirra, konur
voru hitt kynið, frávik frá norminu. Kvenna- og kynjasaga og kvenna- og
kynjafræði hafa auðvitað breytt því hvernig við horfum á konur í sögunni
eða leitum skýringa á fjarveru þeirra. En nýjar áherslur hafa líka beint sviðs-
ljósinu að körlum, þeir reynast líka vera kyn og ekkert sjálfgefið við þá. Karl-
mennska reynist síst einfaldari en hitt kynið, hugmyndir okkar um það hvað
er karlmannlegt, hvað er kvenlegt og ekki síst hvað er ókarlmannlegt eru
flóknar og undirorpnar sögulegum breytingum og forsendum.6 Á síðasta
ári komu út furðumargar skáldsögur þar sem karlmennskan reynist einmitt
vera vandamál bæði í samtíma og sögu.
Börkur Gunnarsson sendi frá sér stutta skáldsögu sem nefnist Hann. Eins og
titillinn gefur til kynna er þar ráðist beint að vandanum, karlmennskunni eins
og hún birtist okkur í íslenskum samtíma og eins og hún hefur mótast síðustu
áratugi. Í sögunni er sögð saga nafnlauss íslensks verkamanns og fjölskyldu-
föður. Nafnleysið er engin tilviljun, að einhverju leyti er aðal persónan tákn-
gervingur ákveðinnar kynslóðar og rótgróinna hugmynda um karlmennsku
og þess hvernig tengsl hennar við vinnu og hlutverk fyrirvinnunnar hafa sett
mark sitt á alla 20. öldina. Hann er fyrst og fremst táknsaga, persónurnar
lifna aldrei við og eiga kannski ekki að gera það. Þessu fylgir nokkur kuldi og
fjarlægð, sögumaður teflir persónunum fram eins og peðum á skákborði sem
fulltrúum ákveðinna manngerða í samfélaginu en fer ekki nálægt þeim.
Í annarri skáldsögu sinni, Síðasta elskhuganum, tekst valur Gunnarsson
á hendur það verkefni að greina eina vídd karlmennskunnar með aðstoð
átrúnaðargoðs síns, Leonards Cohen. Í sögu vals segir íslenskur karlmaður
á fyrstu stigum miðöldrunar sögu sína til nokkurra ára og í gegnum sam-
bönd við nokkrar konur. Inn í söguna er svo fléttað söguköflum af Leonard
Cohen, bæði einkalífi hans og tónlistarferli. Nafnlausi elskhuginn í sögu vals
spólar í sömu hjólförunum og hefur gert lengi. Líf hans er röð af samböndum
sem flest hefjast á vel æfðum mökunardansi sem fer fram á íslenskum börum
eftir miðnætti um helgar.