Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 112

R e y n i r A x e l s s o n
112 TMM 2014 · 2
Fyrstu viðbrögðin við þessum dæmum hljóta að vera að þau séu alveg gerólík
og eigi varla neitt sameiginlegt. En Millington segir að auðvitað eigi ekki að
bera saman laglínurnar, heldur eigum við að horfa á langt kveinstafakennt
[wailing] söngflúrið; rof hrynjandinnar vegna hvílda í lok hendinga; „víxl-
söng“ [antiphony], eins og hann kallar það (lútutónflúri er skotið inn milli
hendinga í kvöldlokku Beckmessers; kantornum svarað af kór eða söfnuði – í
dæminu eiga hljóðfærainnskot að koma í stað kórsins); og að lokum hátt tón-
svið. Þessu má svara þannig: Söngflúrið í hressilegri kvöldlokku Beckmess-
ers minnir sízt af öllu á kveinstafi og er auk þess gjörólíkt því sem er í dæmi
Millingtons; það líkist raunar ekki heldur söngflúri í ítalskri óperuaríu, þótt
því hafi líka verið haldið fram.46 Hvíldir í lok hendinga koma víða fyrir í
ýmsum tegundum söngs, ekki bara gyðinglegum. Nærtækt er að taka dæmi
af lúterskum sálmalögum, þar sem slíkar hvíldir eru algengar, og þá sér í
lagi sálmalaginu sem fyrsti þáttur Meistarasöngvaranna hefst á: Ef kenning
Millingtons ætti að ganga upp, þá ætti guðsþjónustan í Katrínarkirkjunni í
Nürnberg að vera skopstæling á helgiathöfnum í bænahúsum gyðinga, því
að í sálminum eru hvíldirnar langar, og ekki vantar að „víxlsöng“ frá hljóm-
sveitinni sé skotið inn á milli hendinganna; en sú ályktun hentar ekki. Loks
liggur kvöldlokka Beckmessers ekki tiltakanlega hátt. Hæsta nóta hennar er
heilli ferund undir hæstu nótu kantorsins í dæmi Millingtons. Niðurstaðan
er að enginn fótur er fyrir því að kvöldlokka Beckmessers eigi sér fyrirmynd
í söng gyðinga, hvorki í einstökum sönglögum né í almennri hefð.
Enda er ekki tiltakanlega erfitt að átta sig nokkuð vel á kvöldlokkunni á
allt öðrum forsendum. Fyrst getum við borið hana saman við annað sönglag
í sömu óperu, nefnilega söng Davids í þriðja þætti. Það er partur af prófi hans
hjá Sachs sem færir honum sveinsnafnbót:

Am Jor dan- Sankt Jo hann- es- stand, all Volk der Welt zu tauf en;-

kam auch ein Weib aus fern em- Land, aus Nürn berg gar ge lauf- en:-
5
2
4&
#
#
U
&
#
#
U
œ
j
œ
J
œ
J
œ
œ
œ
j
œ
j
œ
j
œ
J
œ
œ
œ
J
œ
j
œ
œ
œ
J
œ
œ
J
‰
Œ ‰
œ
j
œ
J
œ
J
œ
œ
œ
j
œ
j
œ
j
œ
J
œ
œ
œ
œ
œ
J
œ
œ
œ
J
œ
œ
j
‰
Þótt laglínan sé önnur og söngur Davids sé ekki jafnflúrskreyttur og
kvöldlokka Beckmessers er ljóst að stíllinn er næsta keimlíkur. Raunar
bendir Wagner okkur beinlínis á það þegar hann lætur David rugla þessum
tveimur lögum saman og byrja að syngja kvöldlokkuna í stað síns eigin lags.
Og hvað eiga þessi lög sameiginlegt? Þau eru fyrst og fremst gamaldags.
Meistarasöngvarinn Beckmesser fer að sjálfsögðu eftir öllum settum reglum,
og David, lærlingurinn iðni, hefur lært sínar reglur fullkomlega (eins og
hann útlistar í löngu máli í fyrsta þætti óperunnar) þannig að söngvarnir
verða að vísu ekki eins, en afar keimlíkir. Og hvernig fer Wagner að því að
láta lögin hljóma gamaldags? Hann lætur þau minna á barokktónlist. Hann
sjálfur hafði örugglega kynnt sér nótur af meistarasöng frá sextándu öld í