Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 14

S k ú l i S k ú l a s o n
14 TMM 2014 · 2
vörum og óvissu sem þessi niðurstaða getur falið í sér sem og hvaða frekari
rannsókna er þörf.5 Með öðrum orðum þá leita vísindin sannleikans, sem
eru auðvitað einhver mestu verðmæti sem við getum hugsað okkur. Þessi
sannleikskrafa vísinda dýpkar enn frekar tilfinningalegt samband vísinda-
mannsins við viðfangsefnið því frá fyrsta degi verður sambandið, sam-
hliða undrun og gleði, að fela í sér traust og áreiðanleika. Þetta eru sömu
siðferðilegu gildi og við leggjum til grundvallar vináttu og ást í mannlegum
samskiptum. Því má segja að ferli vísindalegrar starfsemi sé best lýst sem
vináttu6 sem byggist á mikilli virðingu og í mörgum tilfellum skilyrðislausri
ást.
Þetta má sjá í starfi margra þekktra vísindamanna, sem gjarnan tjá djúpar
tilfinningar og virðingu fyrir hinu óræða viðfangsefni sínu þegar þeir segja
frá því. Albert Einstein segir þetta um reynslu sína: „Leyndardómurinn er
það fegursta sem við getum upplifað. Hann er uppspretta allrar sannrar
listar og allra vísinda. Sá sem ekki þekkir þessa kennd, kann hvorki að
staldra við og undrast eða fyllast lotningu, sá er svo gott sem dauður: augu
hans eru lokuð.“7 Hér lýsir hann mætti þess að undrast og ætli megi ekki
með nokkru öryggi draga þá ályktun að undrun Einsteins hafi haft töluvert
að segja þegar hann setti fram afstæðiskenninguna. Þessi orð hans fela í sér
mikla hvatningu, áhuga og hugrekki – fyrir honum hefur lífið engan tilgang
ef við upplifum ekki hið óþekkta. Þessi reynsla kemur einnig fram í hógværð
vísindamanns andspænis náttúrunni, eins og orð Alexanders Flemming
fela í sér: „Ég fann ekki upp penisilín. Það gerði náttúran. Ég uppgötvaði
það einungis fyrir slysni.“8. Takið eftir því að Flemming lýsir hér árangri
þrotlausrar vinnu sinnar og samstarfsfólks við að rannsaka og þróa penisilín,
sem slysni. við skulum muna að uppgötvanir þessara tveggja vísindamanna
voru byltingarkenndar og hafa grundvallaráhrif á líf okkar nú á dögum.
Nokkrar mikilvægar dyggðir koma skýrt fram í orðum og verkum þessara
manna, svo sem hógværð, heiðarleiki, dugnaður og hugrekki. Allt eru þetta
dyggðir sem stuðla að trausti og vináttu, sem augljóslega var í fyrirrúmi í
störfum þeirra og sambandi við viðfangsefnin.
Barbara McClintock var einn fremsti erfðafræðingur 20. aldarinnar.
Hún uppgötvaði með þrotlausri vinnu og lágmarkstækni hvernig hlutar
erfðamengisins, svokallaðir DNA stökklar (transposable elements), geta flust
á milli svæða í genamenginu, en niðurstöðurnar byggði hún á rannsóknum
á maískorni. Hún fékk Nóbelsverðlaun í lífeðlis- og læknisfræði árið 1983
og er hún eina konan sem hefur fengið þau verðlaun án þess að deila með
öðrum. Ævisaga hennar sem Evelyn Fox Keller skrifaði og kom út 1983, ber
heitið: A feeling for the organism9. McClintock lýsir tengslum sínum við
viðfangsefnið sem vináttu. Þannig er hún í nánum persónulegum tengslum
við einstakar maísplöntur, sem og frumurnar sem hún ræktar og litningana
sem hún skoðar. Haft er eftir henni: „Sko, þetta er þannig, að þegar ég skoða
frumur fer ég í raun og veru inn í frumuna og svipast þar um“10 […] og síðan: