Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 74

S i g r í ð u r D ú n a K r i s t m u n d s d ó t t i r
74 TMM 2014 · 2
Transkei sem víðar og menntunin sem börnin hlutu var miðuð við enska
menningu og samfélag. Ekki var litið svo á að afrísk menning væri til, segir
Nelson Mandela í endurminningum sínum.4
Þessi ættar- og nafnasaga speglar bæði sögu mannsins Nelson Mandela
og sögu lands hans. Drengurinn fær ýmist nöfn friðarspillis og stríðsmanns,
eða forystumanns á vettvangi þjóðar sinnar eins og ferminganafnið „faðir
Bunga“. Og hann varð hvort tveggja; stríðsmaður og faðir þjóðarinnar
í vitund Suður-Afríkumanna. Um leið sýnir þessi saga bæði mikilvægi
afrískra menningarhefða og þann hroka sem gamlir nýlenduherrar sýndu
menningu innfæddra. Á sinni löngu ævi barðist Nelson Mandela gegn þeim
hroka og því óréttlæti sem hann hafði í för með sér.
Stríðsmaður
Rolihlahla eða Nelson var Madiba, borinn til ráðgjafarstarfa við hirð
konungs. Konungur hafði þá reyndar verið lækkaður í tign af ráðamönnum
og kallaðist nú höfðingi. Uppruni Mandela skýrir hvers vegna höfðinginn
stóð fyrir því að senda piltinn í langskólanám en árið 1939, þegar hann var
rúmlega tvítugur, var hann innritaður í háskólann í Fort Hare. Skólinn, sem
upphaflega var stofnaður af trúboðum, var á þessum árum opinn svörtum
Afríkumönnum, venjulega voru ágætir háskólar Suður-Afríku það ekki.
Skóla stefna aðskilnaðarstefnunnar miðaði almennt að því að veita inn-
fæddum litla og lélega menntun og er landið enn að súpa seyðið af því.
Í Fort Hare var boðið upp á hefðbundið enskt háskólanám en í skólanum
var einnig miðstöð hinnar nýju afrísku þjóðernishyggju – að sjálfsögðu utan
dagskrár háskólanámsins. Þar námu á árunum fyrir 1960 margir helstu
leiðtogar frelsisbaráttu Afríkumanna í sunnan- og austanverðri Afríku,
menn eins og Julius Nyerere, fyrsti forseti Tanzaníu, Seretse Khama, fyrsti
forseti Botswana, Kenneth Kaunda, fyrsti forseti Zambíu og Robert Mugabe
sem enn er forseti Zimbabwe. Þar voru líka ýmsir leiðtogar frelsishreyfingar
Suður-Afríku eins og Oliver Tambo og Desmond Tutu, síðar erkibiskup.
Dvölin í Fort Hare hefur efalítið haft mótandi áhrif á Mandela en sjálfur
segist hann hafa verið fremur íhaldssamur á þessum árum enda lá fyrir
honum að starfa sem ráðgjafi höfðingja þjóðar sinnar og hann var sáttur
við það hlutskipti. Sú saga hefur verið sögð að Mandela hafi verið rekinn
frá skólanum eftir tveggja ára nám, en það er ekki alveg rétt. Hann segist
að vísu hafa komist upp á kant við skólayfirvöld en það hafi ekki varðað
við brottrekstur. Hann fór úr skólanum áður en hann lauk námi af því að
höfðinginn hafði ákveðið að hann kvæntist ákveðinni stúlku, en hún var af
fjölskyldu sem þótti samboðin ráðgjafa höfðingjans. Gengið hafði verið frá
hjúskaparsamningnum án vitundar Mandela, meðal annars með greiðslu
lobola, sem eru gjafir fjölskyldu brúðgumans til fjölskyldu stúlkunnar, en sú
ráðstöfun er bindandi. Allt var þetta í samræmi við hefðir og venjur xhosa.