Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 19

A ð h a fa t i l f i n n i n g u f y r i r n á t t ú r u n n i í v í s i n d u m
TMM 2014 · 2 19
Tilvísanir
1 Guðmundur Páll Ólafsson (2013), bls. 52.
2 Guðmundur Páll Ólafsson (2013), bls. 52.
3 Páll Skúlason (1998) gerir í þessu sambandi greinarmun á umhverfi eða mannheimi og náttúru
eða alheimi, sjá myndræna framsetningu hans bls. 32.
4 Ég nota hugtakið viðfangsefni hér í víðum skilningi með tilvísun til þess hvað vísindamaður
er að rannsaka. Öll vísindastarfsemi beinist að ákveðnum viðfangsefnum, t.d. afmörkuðum
fyrirbærum og ferlum náttúrunnar.
5 vísindaleg niðurstaða er sjaldnast endastöð í rannsóknum. Það er eðli góðra vísinda að halda
áfram og bæta þekkinguna sífellt, en ekki trúa að niðurstaða ákveðinnar rannsóknar sé endan-
legur sannleikur sem ekki þurfi frekari skoðunar við.
6 Ég (1994) fjalla sérstaklega um þessa vináttu sem ákveðið form vísindalegrar aðferðar. Sjá líka
Martin (1988).
7 Einstein (1931), bls. 193. Tilvitnun á ensku: „The most beautiful thing we can experience is
the mysterious. It is the source of all true art and all science. He to whom this emotion is a
stranger, who can no longer pause to wonder and stand rapt in awe, is as good as dead: his eyes
are closed.“
8 Sjá: http://www.educationscotland.gov.uk/scotlandshistory/20thand21stcenturies/alexanderf-
leming/index.asp; skoðað í apríl 2014. Tilvitnun á ensku: „I did not invent penicillin. Nature
did that. I only discovered it by accident.“
9 Keller (1983).
10 Keller (1983), bls. 69. Tilvitnun á ensku: „Well, you know, when I look at a cell, I get down in
that cell and look around.“
11 Keller (1983), bls. 117. Tilvitnun á ensku: „when I was really working with them I wasn‘t outside,
I was down there. I was a part of the system. I was right down there with them, and everything
got big. I even was able to see the internal parts of the cromosomes – actually everything was
there. It surprised me because I actually felt as if I were right down there and these were my
friends.“
12 Keller (1983), bls. 198. Tilvitnun á ensku: „I start with the seedling, and I don‘t want to leave it.
I don‘t feel I really know the story if I don‘t watch the plant all the way along. So I know every
plant in the field. I know them intimately, and I find great pleasure to know them.“
13 Martin (1988) ræðir þessa aðferð ítarlega, m.a. með tilvísun til nálgunar McClintocks.
14 Martin (1988).
15 Martin (1988); sjá líka umfjöllun um vináttuaðferð í vísindum í Skúli Skúlason (1994).
16 Sjá Skúla Skúlason (1994).
17 Guðmundur Páll Ólafsson (2013), bls. 52.
18 Sjá t.d. umfjöllun í Rhoads (2006).
19 Bruce L. Rhoads (2006) fjallar á áhugaverðan hátt um þessi mál í tengslum við jarðvísindi
nútímans, sérstaklega landmótun (geomophology), og framsetning mín hér er undir nokkrum
áhrifum frá umjöllun hans. varðandi notkun mína á hugtakinu efnishugsun (substance
thinking) þá legg ég það ekki að jöfnu við vélræna efnishyggju, heldur frekar ákveðna hugsun
sem einkennir mörg nútímavísindi og er undir miklum áhrifum vélrænnar efnishyggju.
20 Þróunar- og erfðafræðingurinn Richard C. Lewontin hefur mikið skrifað um þetta vandamál, t.d.
Lewontin (1991). Einnig bendi ég á góða umfjöllun Steindórs J. Erlingsonar (2002) um þessi mál.
21 Eitt form þess er dogmatismi, þar sem t.d. ákveðinni reglu um gang mála í náttúrunni er trúað
sem sannri án þess að hún sé sannreynd (þ.e. gagnrýninni hugsun er ekki beitt).
22 Þessar kenningar eru dæmi um fræði sem byggja mjög mikið á athugunum og skilningi á
kvikum (dynamic) ferlum og samvirkni (synergy).
23 Hugleiðing þessi er byggð á erindi sem flutt var á málþinginu: Lífið er félagsskapur – Málstofa
um Guðmund Pál Ólafsson, sem haldið var á Hugvísindaþingi föstudaginn 14. mars 2014.
Ég vil þakka Þorvarði Árnasyni fyrir að að skipuleggja málstofnuna, sem að mínu mati tókst
ákaflega vel, og bjóða mér þátttöku. Einnig vil ég þakka Guðmundi Andra Thorsyni, Hilmari
Malmquist, Páli Skúlasyni og Sólrúnu Harðardóttur fyrir yfirlestur og góðar ábendingar.