Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 36

G u ð m u n d u r A n d r i Th o r s s o n
36 TMM 2014 · 2
tíð: allt er samtengt í einni órofa keðju þar sem allt er í síkvikri harmoníu
þegar allt er með felldu. Ekki síst mannleg þekking. Og hlutverk hans, sem
höfundar, er að koma öllu heim og saman, hjálpa fólki að skynja gangverk
náttúrunnar, harmoníu heimsins, verða læst á bók náttúrunnar og hverfa við
það af braut sóunar sem mun öllu granda.
Þessi nálgun – að láta merkinguna rísa af sviðum sem ekki var talið
við hæfi að færu endilega saman – litfagrar ljósmyndir og vísindatextar,
ljóð, þjóðsögur, etymólógískar hugrenningar, svipmyndir, dagbókarbrot,
teikningar, skýringarmyndir, gamansögur, reiðilestur – þessi samþætting
var frá fyrstu tíð umdeild og margir náttúruvísindamenn áttu erfitt með
að skilja allt þetta ljóðastand á Guðmundi Páli og dálæti hans á alls konar
hindurvitnum sem hann tengdi gjarnan við visku kynslóðanna og lét þá
jafnvel ógert að taka fram í neðanmálgrein eða sviga að í raun og veru séu
tröll ekki til. Strax í Fuglabókinni er þessi nýstárlega nálgun efnis úr ólíkum
áttum, og þessi næma tilfinning fyrir séreðli og möguleikum bókarinnar.
En þótt Guðmundur Páll hefði gaman af vangaveltum um ósannaða eða
ósannanlega hluti – reyndi að bregða mildu ljósi á þá og skýra trúna fremur
en að afsanna hana og leitaðist við að sýna hvernig þjóðtrú og önnur trú
endurspeglaði mannlega þekkingu hverju sinni og væri til að koma á fram-
færi ákveðnum sannleika sem ekki yrði öðruvísi miðlað en í slíkum sögum
og ljóðum – þá var hann í rauninni alltaf jarðbundinn í skrifum sínum,
þrátt fyrir allt flugið. Hann leitaði heildarinnar. Hann leitaði harmoníunnar.
Hann vildi varðveita, hlúa að, rækta, virða og elska. Kannski var hann
síðasti Fjölnismaðurinn. Kannski var hann fyrsti Endurreisnarmaðurinn.
Hann hafði að leiðarljósi að rita það sem sannast væri vitað um efni hverju
sinni, stutt rannsóknum og öðrum vísindalegum aðferðum, reyndi að gera
greinarmun á slíkri þekkingu og svo hinni sem ekki verður sönnuð með
þeim hætti, en honum fannst samt rétt að halda til haga. Í öllu sem Guð-
mundur Páll gerði samtvinnaði hann ástina á fegurðinni og þránna eftir
þekkingunni.
*
Hvernig rithöfundur var Guðmundur Páll? Í vorsölum í Flatey hafði hann
stóra og góða smiðju þar sem áður hafði verið sláturhús – hann var rithöf-
undur sem breytti sláturhúsi í smiðju – og þar var vandlega fyrirkomið öllum
þeim áhöldum og amboðum sem til eru í veröldinni, og ekki til það amboð
að Guðmundur Páll ætti það ekki. Og uppi hafði hann vinnustofuna sína
þar sem er stórfengleg útsýn út á Breiðafjörðinn. Í hverju húsi þarna í kring
er verið að dytta að og bauka hitt og þetta og allir geta koma í smiðjuna til
hans Guðmundar og sótt sér eitthvað skrýtið amboð sem dugir í eitthvað
mjög sérhæft og sérstakt verk. Og stundum setjast menn og kjafta, fá sér
svolítinn gammel, segja sögu, kryfja lífsgátur, jamma, halda svo áfram.