Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 59

K y n l e g a r s ö g u r
TMM 2014 · 2 59
manna með hverju árinu sem líður. Ég verð að viðurkenna að þessar bækur
kveikja lítið í mér sem lesanda þótt þær geti verið þarfar sem fóður í pólitíska
umræðu og karp.
Öðru máli gegnir um bók Jónínu Leósdóttur, Við Jóhanna. Sú bók er, af
mörgum ástæðum, svo gerólík öllum sögum sem hafa verið sagðar áður
af einkalífi íslenskra stjórnmálamanna. Saga Jónínu og Jóhönnu er líka
óvenjuleg sem saga af tveimur samkynhneigðum konum og leið þeirra úr
felum. Þegar þær kynnast eru þær báðar giftar og virðast ekki gera sér neina
grein fyrir kynhneigð sinni fyrr en þær verða ástfangnar hvor af annarri.
Aðdragandinn er enginn og tilfinningarnar koma að minnsta kosti Jónínu,
sem segir söguna, algerlega á óvart. Hún þarf þess vegna ekki bara að glíma
við fordóma annarra heldur einnig sína eigin.
Við Jóhanna er fyrst og fremst ástarsaga og þótt hún sé líka merkileg
heimild um hugarfar og fordóma í íslensku samfélagi síðustu þrjá áratugi,
og að minnsta kosti að einhverju leyti saga stjórnmálamannsins Jóhönnu
Sigurðardóttur, þá stendur ástarsagan upp úr. Sagan endar vel eins og öllum
ætti að vera ljóst, en leið þeirra Jónínu og Jóhönnu frá því að vera í laumulegu
sambandi sem fáir vissu um til þess að vera hjón fyrir augliti heimsins var
allt annað en auðveld og Jónína lýsir bæði gleðinni og sársaukanum sem það
hefur valdið á einlægan hátt. Bók Jónínu er vel skrifuð, á köflum beinlínis
spennandi, en líka hispurslaus, jafnt þegar lýst er gleði og sorgum, sigrum
og eftirsjá.
Efnið í sögu þeirra Jónínu og Jóhönnu er óvenjulegt í sjálfu sér en önnur
endurminningabók nýliðins árs sem vakti nokkra athygli er eftir annarri
uppskrift. Alla mína stelpuspilatíð eftir Sigríði Kristínu Þorgrímsdóttur er
ævisaga „venjulegrar konu“ sem er að nálgast sextugt þegar hún sest við
skriftir. Hún er hvorki fræg né alræmd og hefur ekki lifað neina stóratburði
umfram flesta jafnaldra sína. Samt er líf hennar í frásögur færandi.
Bók Sigríðar er samsett úr nokkrum þáttum. Minningar úr æsku þar
sem foreldrar hennar leika eðlilega stórt hlutverk ásamt afa sem glímir við
geðræn veikindi eru einn þáttur sögunnar og sá sem kannski vekur mesta
forvitni lesandans fyrirfram. Jakobína Sigurðardóttir, móðir Sigríðar, var
einn merkasti rithöfundur síðustu aldar og verk hennar njóta nokkurrar
athygli nú um stundir. Saga Sigríðar sjálfrar er annar þáttur sögunnar og
ekki síður forvitnilegur, bæði sem spegill á þá tíma sem hún hefur lifað
og sem heiðarleg og opinská saga einstaklings. Það er einna helst þriðji
þátturinn sem orkar tvímælis, þar sem sögukona setur á langar ræður um
samfélagsmál, stjórnmál og kynjajafnrétti. Þar er fátt nýtt og þeir kaflar
standa frásagnarköflunum nokkuð að baki.
Þær sögur sem hér hafa verið nefndar eru ekki skáldævisögur, þótt önnur
þeirra kvenna sem þar halda á penna sé sannarlega góður skáldsagnahöf-
undur. Öðru máli gegnir um sögu vigdísar Grímsdóttur þar sem vissulega
er sögð saga skálds, en þar er fátt eins og það sýnist.