Læknaneminn - 01.04.1994, Blaðsíða 124

GENALÆKNINGAR
- Yfirlitsgrein -
Garðar Sigurðsson
INNGANGUR
FRAMÞRÓUN á sviði erfða- og frumulíffræði
hefur verið mikil síðastaáratuginn. I kjölfaraukinnar
vitneskju á þeim sviðum hafa komið nýir
meðferðarmöguleikar og sá nýjasti er genalækningar.
Er þá heilbrigt gen sett inn í frumur þar sem genið
vantar eða er gallað. Fyrir þremur árum var fyrsta vel
heppnaða tilraunin gerð á mönnum og nú hafa fleiri
tilraunir fylgt í kjölfarið. Einkum hefur verið notast
við retroveirur til genaflutninga. Eru markfrumur (oft
úr blóðmerg) teknar úr einstaklingnum, þar næst eru
þær meðhöndlaðar með retroveirum sem innihalda
heilbrigt gen og loks er frumunum skilað til baka
(mynd 1). Þetta hefur hins vegar aðeins gefið
tímabundinn bata og sjúklingar þurft endurteknar
meðhöndlanir. Markmiðið er að hægt verði með einni
inngjöf á genaferju að lækna suma sjúkdóma
varanlega. Þeir sjúkdómar sem hafa helst komið til
greina eru sjaldgæfir eingena sjúkdómar, eins og
adenosine deaminase skortur. En með aukinni
þekkingu eru menn farnir að gera sér vonir um að geta
meðhöndlað ijölgenasjúkdóm eins ogkrabbamein eða
jafnvel smitsjúkdóma eins og alnæmi.
SAGA GENALÆKNINGA
í lok sjöunda áratugarins fóru menn fyrst að
hugleiða möguleikann á genalækningum, en sú
hugmynd kom fram þegar uppgötvuð vari veira sem
gat valdið krabbameini með því að innleiða eigið gen
Höfundur starfar sem aðstoðarlœknir á Borgarspítala.
í genamengi frumu. Árið 1973 varð ljóst að hægt væri
að framleiða veirur sem gætu flutt gen inn í frumur (1 -
2). Fyrsta tilraun ti 1 genalækninga átti sér stað skömmu
síðar. Dr. Stanfield Rogers reyndi að aðstoða þýskan
lækni við að meðhöndla þrjár systur sem þjáðust af
arginínemiu, en sjúklinga sem þjást afþeim sjúkdómi
vantar ensímið arginasa og veldur það uppsöfnun á
arginíni í blóði og mænuvökva. Uppsöfnunin veldur
ýmsum taugaeinkennum meðal annarra mikilli
greindarskerðingu. Þekkt var að Shope papilloma
veiran olli aukningu á arginasa í frumurækt. Reyndu
þeir að meðhöndla stúlkumar með veimnni en án
árangurs. Þessi tilraun var framkvæmd fyrir tíma
eftirlitsnefnda (Institutional Review Boards) (3).
Nokkrum árum síðar reyndi Dr. Martin Cline, sem
var yfirlæknir í blóðmeinafræði við UCLA, einnig við
genalækningar. Flann ætlaði sér að meðhöndla tvo
evrópubúa með alvarlegt form af thalassemiu. Tók
hann beinmerg úr þessum einstakl ingum og reyndi að
setja DN A með eðlilegu hemóglóbin geni í stofnfrumur
rauðra blóðkorna, ásamt því sem hann geislaði
sjúklinginn til að losna við aðrar blóðmyndandi
mergfrumur. Tilraunin misheppnaðist en olli þó ekki
skaða á þessum sjúklingum. Dr. Cline framkvæmdi
þessa tilraun tveimur dögum áður en úrskurður
eftirlitsnefndar fékkst. Hún hafnaði aðferð hans við
þessa tilraun og var tilraunin því algjörlega ólögleg.
I kjölfarið fylgdi mikil og neikvæð umræða meðal
almennings um genalækningar. Var það mál manna
að virkt eftirlit þyrfti að vera með þessum tilraunum
ogaðvíðtækariforrannsóknirværu nauðsynlegaráður
en tilraunir hæfust á mannskepnunni. Dr. Cline
neyddist til að segja af sér og hætta rannsóknum um
tíma, en er nú aftur farinn að stunda rannsóknir. Þær
114
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.