Læknaneminn - 01.04.1994, Page 128

prótein. Basaraðir sem stjórna pökkun veirunnar
(pökkunarstýribasaraðir eðapsi, \|/) eru fyrir framan
þessi gen. LTR (long terminal repeats) eru svo sín
hvoru megin og stýra þau meðal annars tjáningugag,
pol ogenv. Tilaðgetaframleittretroveirursemekki
geta fjölgað sér sjálfstætt hefur verið hönnuð
pökkunarfruma (mynd 2b). Hún hefur þá eiginleika
að framleiða öll nauðsynlegu veirupróteinin, en getur
ekki myndað retroveirur nema til komi genabútur
með pökkunarstýrigen. Til að pökkunarfrumurnar
geti myndað veirupróteinin er sinn hvor genabúturinn
settur í þær. Annars vegar með gag og pol genunum
og hins vegarmeð e/?vgeninu. Pökkunarstýriraðimar
eru fjarlægðar í báðum genabútunum. Heilbrigða genið
sem á að pakka inn er því næst sett í frumuna, en með
virku pökkunarstýrigeni. Með þessu móti fæst
retroveira sem ekki getur fjölgað sér sjálfstætt. í
dýratilraunum áður fyrr voru pökkunarfrumur
myndaðar með aðeins einum genabút þar sem gag,pol
og env, vom saman með óvirku pökkunargeni. Þá
þurfti aðeins eina splæsingu (recombination) við
heilbrigðagenið til að retroveira myndaðist sem gat
fjölgað sér sjálfstætt. Með ofangreindri aðferð þarf
minnst þrjár splæsingar og eru líkurnar á því
hverfandi.
I dýratilraunum þar sem retroveimrnar hafa getað
fjölgað sér sjálfstætt hefur borið á eitilfrumuæxlum
(8). En það er einmitt ein af þeim hættum sem menn
hafa óttast mest. Astæðan fyrir æxlismyndun tengist
hugsanlega því hvar erfðaefni retroveirunnar splæsist
inn í erfðaefni hýsilsins. Ef splæsingin verður í
stýrisvæði æxlisgens (oncogen) og veldur ræsingu
þess eða splæsingin eyðileggur æxlisbæligen (tumor
suppressor gen) gæti æxlisvöxtur farið af stað.
Okostir retroveirunnar eru: 1) hún sýkir ekki
frumur nema þær séu í skiptingu, 2) erfítt er að ná
hárri þéttni af retroveirum við framleiðslu, 3)
retroveirur eru viðkvæmari en aðrar veirur fyrir
meðhöndlun.
Adenoveirur. Tilraunir eru þegar hafnar með
notkun adenoveira, en hæfni þeirra felst fyrst og
fremst í getu til að flytja stóra genabúta (36 kílóbasa
DNA), hárri þéttni við framleiðslu, og hæfni til að
innleiða gen í frumur sem ekki em í skiptingu.
Adenoveiran er talin góður kostur við sýkingu á vef in
situ, sérstaklega lungnavef. Okosturinn við
adenoveirur er að mikið af adenoveiruerfðaefni fylgir
þeirn adenoveiruferjum sem hannaðar hafa verið og
er það talið geta framkallað ónæmisvar, ásamt því sem
adenoveirur valda oft bælingu á tjáningu ýmissa
gena í frumum. Annar ókostur er að erfðaefnið sem
flutt ermeð adenoveirum sest ekki í litningana líkt og
retroveirur gera og er því meðferðin ekki jafn varanleg
(9) . Fyrstu tilraunir með adenoveiruferjur hafa tengst
lækningu á cystic fíbrosis. I þeim sjúkdómi er gen
fyrir jónaferju gallað og veldur það m.a. þykknun á
slími í lungum og tíðum öndunarfærasýkingum.
Heilbrigðu geni fyrir jónaferjuna er komið fyrir í
adenoveiru sem er látinn sýkja lungnavefinsitu. Hefur
þetta verið reynt á rottum og gefið ágætan árangur
(10) .
Adeno-associated veira (AAV). Aðal kostur
þessarar veimtegundar er að ekki er vitað til þess að
hún valdi nokkmm sjúkdómi í mönnum. Annarkostur
er að erfðaefni hennar innlimast í erfðaefni
markfrumunnar og kemst þar með á varanlegt form,
svipað og hjá retroveirum. En ólíkt retroveirum þá
virðist erfðaefnið innlimast sértækt á litning 19(11).
Þessi kostur virðist þó aðeins bundin við "wild type"
AAV, en ekki recombinant AAV genaferjur. Ókostir
við AAV er að hún getur aðeins flutt um 5 kílóbasa
DNA og að hentug pökkunar- eða framleiðslufruma
hefur enn ekki fundist (12).
Aðrar veirur sem koma til greina við
genaflutninga eru Herpes simplex veiran, Papilloma
veiran, Vaccinia veiran, Polio veiran og Simian 40
veiran.
Viðtakaháðpróteinferja(VPF). DNAbúturhefur
verið tengdur við prótein sem eru samsett úr pólý-L-
lýsín og asíalóglykópróteini. Þessi samtenging veldur
sækni í asíalóglýkó-viðtaka á lifrarfrumum (13).
VPF af þessari tegund hverfur fljótt úr blóði eftir gjöf
í bláæð tilraunadýra, upptaka er fyrst og fremst í lifur
og tjáning gensins er greinanleg í um 12-72 klst.
Skammur tj áningartími er talinn orsakast af innlimun
genaferjunar í lýsósóm. Lengri tjáningartími hefur
fengist með hjálp adenoveira (14). Transferrín hefur
einnig verið notað sem VPF (15).
Lípósóm eru nrynduð úr fosfólípíðum og hægt er
að setja genabúta inn í þau. Þau verja DNA fyrir
niðurbrotsensímum (nucleases). Með hjálp
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.