Skírnir - 01.01.1943, Blaðsíða 13
Skírnir
íslendingar
11
Ekkert skýrir betur eðli manns en sjálfshugð (senti-
rpent of self-regard) hans, kerfi þeirra hvata og tilfinn-
inga, sem tengdar eru við hugmyndina um sjálfan mann
og það, sem manni heyrir til. Hún er aðalþátturinn í skap-
lyndi (character) hvers manns og ræður mestu um gerð
þess. í sjálfshugðinni togast alltaf tvær hvatir á um völd-
in: stórlætið og smálætið (the propensities of self-asser-
tion and submission). Stórlætið á fyrstu rætur sínar í
máttarkenndinni; það er afsprengi orkunnar, líkamlegrar
og andlegrar. Það þróast af vitundinni um eigin yfirburði,
í hverju sem þeir eru fólgnir. Smálætið af hinu gagn-
stæða. — Allt, sem vér af íslendinga sögum vitum um
hina íslenzku landnámsmenn og nánustu niðja þeirra,
sýnir, að stórlætið var aðaleinkenni þeirra. En hvað það
var, sem sjálfshugð þeirra miðaði við, sjáum vér af
mannshugsjón þeirra, sem fyrst og fremst var höfðingja-
hugsjón. Snorri Sturluson (1178—1241), höfuðsnillingur
íslenzkrar sagnaritunar, hefir eflaust manna bezt skilið
skaplyndi höfðingja í fornöld. í hinum fræga mannjöfn-
uði þeirra Noregs-konunganna Eysteins og Sigurðar Jór-
salafara sýnir hann oss, hvað þeir telja sér til gildis og
þar með hvað það var, er mest þótti prýða konung. En
konungshugsjónin er ekki annað en höfðingjahugsjónin á
æðsta stigi. Það, sem konungarnir stæra sig af, er í stuttu
máli þetta: Stétt, eign, ætt, uppeldi; líkamsatgervi: stærð,
styrkur, fimleiki, fríðleiki, hvers konar íþróttir, vopn-
fimi; lögspeki, málsnilld; orðheldni, réttdæmi, góðvild;
höfðingleg för úr landi, sigursæld og fengsemi í orustum,
virðing göfugustu manna; nytjaverk innanlands.
En mannshugsjón þeirra kemur líka skýrt fram í hinu
fræga Eddukvæði Hávamál og í kvæði því, er Egill
Skallagrímsson, mesta skáld íslands í fornöld, orti um
Arinbjörn hersi, vin sinn. Þeir eiginleikar, er Hávamál
telja mest prýða mann, eru, að hann sé sjálfstæður, vitur,
athugull, látprúður, hóflátur, vinfastur, glaður og reifur,
gestrisinn, örlátur, frækinn og geti sér þar með góðan
orðstír: „en orðstírr deyr aldrigi, hveims sér góðan getr“.