Skírnir - 01.01.1943, Blaðsíða 15
Skírnir
íslendingar
13
var jöfnuður. Þar sem enginn vill teljast öðrum minni, er
jöfnuður að lögum eina úrlausnin.
Þetta höfðingja-lýðveldi stóð til 1264. Það varð því að
falli, að goðorðin söfnuðust að lokum á fáar hendur og
blóðugar deilur risu um völdin, unz þeim lauk með því, að
íslendingar gengu Noregs-konungi á hönd með sáttmála,
er fól í einni málsgrein það, sem verið hafði sálin í sam-
bandi goða og þingmanns: gagnkvæman trúnað og jafn-
ræði. „Halda skulum vér ok vorir arfar allan trúnað við
yðr meðan þér ok yðrir arfar halda við oss þessa sættar-
gerð, en lausir ef rofin verðr af yðvarri hálfu at beztu
manna yfirsýn“.
Hér er ekki rúm til að rekja allar þær hörmungar, er
síðan gengu yfir þessa litlu þjóð, af drepsóttum, eldgos-
um, hafísum, misbeitingu konungs- og kirkjuvalds, út-
lendri verzlunareinokun og hallærum, sem þessu fylgdu.
Þær hlutu að lama framtak hennar og þrótt í bili og setja
nokkurt mark á skaplyndi hennar, og ekki er ólíklegt, að
nokkurt náttúruval hafi átt sér stað með því að þá hafi
hnigið í valinn tiltölulega mest af því, sem minnstur lík-
amlegur og andlegur dugur var í. Síðan á 19. öld hefir
þjóðin með vaxandi hraða tekið nýjum framförum í flest-
um greinum, einkum eftir að hún fékk aukið sjálfstæði
með nýrri stjórnarskrá 1874 og loks viðurkennt 1918, að
ísland væri frjálst og fullvalda ríki í konungssambandi
við Danmörk.
En meðan hið íslenzka lýðveldi stóð, hafði þar þróazt
öflug og frumleg menning. Gáfur hins sterka norræna
stofns hafa ef til vill orðið fjölbreyttari og frjórri við
kynblöndunina. Hin nýju verkefni í hinu nýja, fjölbreytta
og erfiða landi hafa glætt gáfurnar. Af því að landnáms-
mennirnir fóru til íslands í þeim tilgangi að varðveita
frjálsræði sitt og lifa í samræmi við það, sem þeim var
dýrmætast í fornri menningu sinni, en urðu þó að laga
sig eftir nýjum lífsskilyrðum, leiddi annars vegar íhald,
fornfestu, hins vegar frumkvæði, þar sem svara varð
nýjum kröfum og þörfum. Meðvitundin um hættuna, sem