Skírnir - 01.01.1943, Blaðsíða 194

192
Ritfregnii'
Skírnir
húsagerðai' hér á landi er næsta merkileg. Landsmenn áttu lengst
af ekki völ á öðru en lélegum byggingarefnum og hús þeirra voru
því bæði endingarlítil og óhentug. Við þau urðu þeir þó að bjargast
og tókst það furðulega, þegar á allt er litið. Hámarki sínu náði sú
byggíngarlist þeirra, þar sem baðstofan var. Guðmundur Hannes-
son kemst svo að orði: „Með beztu pallbaðstofunum leystu for-
feður vorir þá miklu þraut að gera viðunandi hlý íbúðarherbergi
án sérstakrar hitunar. Þær voru að lokum mótaðar af menningu
og reynslu margra alda, og ótrúlega vel eftir landi og lýð, — ill-
viðralandi og bláfátækri þjóð, sem heita mátti að skorti allt til
alls. Baðstofan var bæði fögur og hentug. Þegar inn í hana var
komið, blasti öll gerð hússins þægilega við augum, svo einföld sem
hún var, og auk þess allir lifnaðarhættir fólksins, svo að engin
nútímalist getur betur gert“. Er þetta sannarlega ekki lítið menn-
ingarafrek og ekki sízt, er þess einnig er gætt, hversu merkileg
félagsleg stofnun boðstofan var. Á síðasta mannsaldri urðu svo
stórkostlegar breytingar í húsagerð hér á landi, bæði við aukna
notkun erlends byggingarefnis og við það, að mönnum lærðist að
nota innlent byggingarefni, sand og möl, sem ónotað hafði verið
til þess tíma. í húsagerð má segja, að hver nýjungin hafi rekið
aðra síðasta mannsaldurinn og breytingin frá því sem áður var er
nú orðin stórkostleg. Guðmundur Hannesson hefir frá upphafi
fylgzt vandlega með öllum þessum breytingum, og átt frumkvæði
að sumum þeirra, og líklega er enginn núlifandi maður betur fall-
inn til að segja þá sögu alla en hann. Er því mikill fengur að til
skuli vera frá hans hendi saga þessarar miklu byltingar. Er sú saga
merkileg á marga lund og margt eftirtektarvert við hana, svo sem
það, er þeir Jóhann í Sveinatungu og Sigurður Hansson fundu
upp steinsteypuna af hugviti sínu og um leið hentug og sérkenni-
leg steypumót.
En Guðmundur Hannesson segir einnig sögu hinnar eldri húsa-
gerðar og er sú saga hans bæði fróðleg og skilmerkileg. Ritgerð
hans verður þó ekki talin nema yfirlitsrit yfir það efni, enda hefir
rúmið eigi leyft meira. í handritasöfnum, í úttektargerðum o. þ. h.,
er til fjöldi af nákvæmum húsalýsingum frá 17. til 19. aldar. Mætti
fá miklar upplýsingar um húsagerð þessara alda, ef úr þeim væri
unnið, og sakna ég þess, að höf. hefir lítið notað þessar heimildir,
en hann hefir þar þá góðu og gildu afsökun, að þær eru nú geymd-
ar þannig vegna ófi'iðarhættunnar, að ekki verður að þeim komizt.
Að öðru leyti skal ég gera hér fáeinar smávægilegar athugasemdir
við grein hans. Sé það rétt, að þiljurnar frá Möðrufelli séu hefl-
aðar, en Matthías Þórðarson telur þær vera frá 10. öld, þá fær
það ekki staðizt, að heflar hafi ekki verið notaðir hér á landi
fyrir miðja 16. öld (I. bls. 12). ,,Málvöndur“ hefir sennilega frek-