Skírnir - 01.01.1943, Blaðsíða 190
Ritfregnir
SigurSur Nordal: íslenzk menning. Fyi’sta bindi. Evík 1942.
Ég hygg, að flestum myndi verða það auðvelt að svara þeirri
spurningu, hvaða atburður hefði gerzt merkastur í bókaútgáfu
Islendinga á árinu 1942, sem er þó mesta bókaútgáfuár þjóðarinnar
fram til þessa. Svörin myndu verða á þá leið, að það væri útkoma
bókar þeirrar, er hér skal gerð að umtalsefni, og að visu mætti
fara aftur fyrir 1942, þar til ástæða væri til að merkja við annan
merkari atburð á þvi sviði.
Frændþjóðir vorar á Norðurlöndum kalla oss „söguþjóðina11,
þegar þær vilja mikið við oss hafa, og stundum nefnum vér oss
sjálfir því nafni. Að vísu mun ekki vera meiri áhugi fyrir neinni
fræðigrein hér á landi en sagnfræði, og einkurn íslenzkri sagn-
fræði, en samt hefir „söguþjóðin" fram til þessa ekki átt neina
sögu sjálfrar sín, sem við væri hlýtandi. Þetta rit Sigurðar Nordals
verður fyrsta Islandssagan, sem þjóðin eignast, sem vert er að
nefna því nafni, og ég held að mér sé óhætt að segja, að fáurn
þjóðum hafi verið gefin hin fyrsta gerð sögu þeirra slík sem þessi
verður, eftir upphafi hennar að dæma.
Sagnfræðirit ei'u með mörgum hætti eins og önnur verk mann-
anna. Sagnaritararnir hafa ólík markmið og tekst misjafnlega að
ná því marki, er þeir setja sér. Sigurður Nordal minntist á það, í
erindi sínu um Gunnhildi konungamóður, að til væru tvenns konar
sannindi í sagnfræðinni, sem hann nefndi annálasannleik og raka-
sannleik. Er þetta að vísu rétt, en þó er saga ávallt söm og ein,
eins og Grímur Thomsen segir, og þessi tvenn sannindi eru tveir
þættir í hinum eina og eilífa sannleika sögunnar, og fast saman
undnir, því að annálasannindin eru sú uppistaða, sem rakaþráður
sögunnar er ofinn i. Það má kalla þau hismi hennar, en að kjarn-
anum, rakasannindunum, liggur ekki nema ein leið, í gegnum hism-
ið. Það er samgróið kjarnanum. Sagnfræðingar hafa gert þessum
tvennum sannindum sögunnar misjafnlega hátt undir höfði. Sumir
hafa einkanlega lagt stund á það, að safna og ski’ásetja annála-
sannindin, einstaka, sundurlausa viðburði. Það er léttara vei’k en
hitt, að rekja orsakir og afleiðingar, skyggnast inn í vefjarstofu
nornanna til að sjá, hversu þær ófu örlagaþræði manna og þjóða,
en þó er það góðra gjalda vert, sé það vel gert. Hitt er og að sjálf-