Andvari - 01.01.1988, Page 103

andvari
„S I ABA'1 MATER DOLOROSA"
101
var viðmið fólks á öllum sviðum. Hringrás náttúrunnar er alltaf sú sama og
skilji fólk tímann sem hringlaga ferli þýðir það 1 :aun að tíminn stendur í
stað,4 ,,ekkert“ gerist vegna þess að allt er í raun endurtekning einhvers sem
hefur gerst áður og mun gerast aftur. Fólk væntir þess ekki að neitt nýtt eða
óvænt eigi sér stað.5 „Tíminn er innra með manni,“ segir Dís, dóttirin í
Giumlaðar sögu, „og hann streymir þar háttbundið eins og blóð. Hlusti
maður á tímastreymið innra með sér verður aldrei neitt of snemma eða of
seint. Allt verður samræmi og kemur af sjálfu sér.“(7)
Þetta þýðir að hinn hringlaga tími, tími endurtekningarinnar hefur aðeins
eitt tímasvið sem er nútíðin. í Völuspá er talað um örlaganornirnar þrjár,
Urði (fortíðina), Verðandi (nútíðina) og Skuld (framtíðina). í sögu Dísar/
Gunnlaðar á fortíðarsviði Gunnlaðar sögu er örlaganornin aðeins ein —
Urður — og hún sameinar hlutverkin þrjú.
Urður þekkir fortíðina og þess vegna þekkir hún líka framtíðina; húníér
fyrir óorðna hluti, en hún segirþá ekkifyrir, af því að hin siðferðilega ábyrgð á
því að hringrásin geti óhindrað átt sér stað er bæði einstaklingsbundin og
sameiginleg, trúarleg og þjóðfélagsleg. Þessari ábyrgð getur enginn kastað
frá sér, allir verða að fylgjast grannt með þeim breytingum sem gefa til kynna
einhvers konar röskun á lifandi takti alheimsins. Pað að sjá fyrirboðana og
geta þýtt þá, er að vita um vilja guðanna — en það er ofmetnaður að halda að
maður geti breytt honum sér í hag. Svo kennir Urður.
,,Allt veit Urður“ segir Gunnlöð, en þekkingu Urðar eru engu að síður
takmörk sett. Pað sem Óðinn gerir hefur nefnilega aldrei verið gert áður, það
sem hann gerir er óheyrt, óhugsandi. Urður les fyrirboðana, næmi hennar
segir að eitthvað skelfilegt sé í aðsigi en hún er bundin af siðfræði sinni og
getur ekki hindrað sjálf svikin.
Á nútímasviði Gunnlaðarsögu er móðirin, sögumaður okkar, og hún hefur
hvorki næmi Urðar né Dísar/Gunnlaðar gagnvart hrynjandi síns eigin líkama
eða náttúrunnar. Hún sér ekki að hún situr og horfir á deyjandi tré í Kaup-
mannahöfn, sér ekki að það sem virðist vera falleg tjörn í borginni er
forarvilpa — en minnst er þó næmi hennar gagnvart tilfinningalífi sínu og
annarra. Samt þekkir hún tíma sem Gunnlöð og Urður þekkja ekki í rás
sögunnar. Það er minning eða óljós vitneskja um sokkið land, land sektarinn-
ar:
Löngu fyrir mitt minni sökk það í djúpið eins og Atlantis og enginn kemst þangað nema
hætta lífi sínu. Og þangað liggur enginn sími og jafnvel þótt rödd mín gæti borist þér
þaðan mundirðu ekki skilja þá tungu sem ég talaði. t>að er ekki mannamál því að landið
er eingöngu byggt konum og rödd þeirra er hljóðari en þögnin. Einstaka kona heldur því
samt fram að komið geti fyrir þegar svo stendur á um straumhvörf að fiskarnir greini
niðinn af máli þeirra í djúpsoginu. (97).