Andvari - 01.01.1988, Qupperneq 115

ÞÓRIR ÓSKARSSON
Hjálmar í Bólu og rómantíkin
Nokkur orð í tilefni nýrrar bókar um skáldið
1
Hans er endað hryggðastun og kvein,
í andaríkið önd er farin héðan,
elimentin geyma sitt á meðan.
Nagaðu, heimur, nú hans dauðu bein! (297—8)
Trúlega hefði Jónas Hallgrímsson kunnað vel að meta þessa „Grafskrift
höfundarins“ Hjálmars Jónssonar í Bólu (1796-1875).1 Það er jafnvel ekki
laust við að hér megi greina sömu gráglettni gagnvart alvöru lífsins og
einkennir mörg kvæði listaskáldsins góða. Hér skal sérstaklega minnt á
>,Hugnun“ Jónasar2 þar sem mælandinn hughreystir „einhvern hegelianer“
sem misst hefur móður sína með því að benda honum á hve vel nautgæft
fóðurgrasið vex á leiði hennar. „Því hlærðu ekki, herra minn?“ eru álykt-
unarorð Jónasar þar, enda fátt annað til bjargar þegar kaldur veruleikinn og
unn kaldari rökhyggjan gerast um of áleitin. Hjálmari var hins vegar sjaldnast
hlátur í huga. Hálfkæringurinn sem stundum hefur verið kenndur við þýska
skáldið Heine eða rómantískan tvíveðrung náði ekki til þessa „hjábarns
veraldar“. Það sat fast í norðlenskum afdölum þegar Jónas Hallgrímsson
sigldi til framandi landa og opnaði sjálfum sér og mörgum eftirkomendum
sínum leið inn í ólíkt skáldlegri heim.
Þó að Hjálmar hafi tvímælalaust verið eitt merkasta skáld okkar á 19. öld
er ekki hægt að segja að honum hafi verið hampað hátt í lifanda lífi. Aðstæður
hans voru slíkar að rödd hans náði seint eyrum þeirra sem fjölluðu um
bókmenntir á opinberum vettvangi. Þannig var skáldið komið yfir sextugt
þegar fyrstu kvæði hans birtust á prenti. Og reyndar virtist dauðinn ekki
heldur ætla að verða Hjálmari vegur til frama, að minnsta kosti benti ræðan
Sem haldin var yfir moldum hans til margs annars en að hann fengi
bráðsnemma uppreisn æru. Þar voru lofsamlegustu orðin um skáldskap hans
þau að hann hefði verið „dável hagmæltur“.3
En Hjálmar hafði ekki legið lengi í gröf sinni þegar ungir og áhrifamiklir
menntamenn og rithöfundar, sem kenndu sig við veruleika eða raunsæi, tóku
8