Andvari - 01.01.1988, Page 122

120
ÞÓRIR ÓSKARSSON
ANDVARI
öfund, mútuþægni, ranglæti og sviksemi. Þótt kvæði Hjálmars eigi það sam-
merkt með ýmsum kvæðum rómantískra skálda að þar sé lögð áhersla á að
sýna hvernig öllu hefur hnignað er hæpið að tala um fornaldardýrkun hjá
honum. Hjá honum hefur fornöldin sem slík ekkert gildi fyrir samtímann,
eins og hjá rómantísku skáldunum, hvað þá að hún sé talin vitna um horfinn
þjóðaranda, skoðuð sem glatað bernskuskeið mannkynsins eða notuð til að
hvetja menn til dáða. „Ó, að feðra fjör í hjörtum brynni, / Fyndi þjóð vor
nýan sigurhug,“ orti Steingrímur Thorsteinsson og benti á eftirdæmi forfeðr-
anna fyrir samtímann.11 Hjálmar trúir því hins vegar að guð einn geti bætt úr
því sem aflaga hefur farið: „vor guð oss vægðu, / því vond er nú tíðin“ (20).
Erfiðleikarnir eru enda refsidómur guðs fyrir syndir mannanna. Þannig verð-
ur kvæði hans fyrst og fremst skoðað sem kristileg siðaáminning.
í þessu ljósi vekur það nokkra athygli hve Hjálmar leggur mikla áherslu á
hermennsku forfeðranna. Fornaldarlýsing hans er að mestu einn blóði drif-
inn bardagi í anda dróttkvæðaskáldanna, þar sem hefndin er talin til dygða en
hugleysið fordæmt. Að þessu leyti greinist viðhorf Hjálmars til fornaldarinn-
ar einnig frá viðhorfi rómantísku skáldanna sem mótaðist mjög af hugsjóna-
kenndri hrifningu af þeim „sælunnar reit“ sem ísland fortíðarinnar var,
„íþrótt og frægð“ forfeðranna sem „undu glaðir við sitt“. Slíka sýn ber hvergi
fyrir Hjálmar. Hann er um of markaður af afstöðu rímnahefðarinnar að
leggja megináherslu á það sem verulegum tíðindum sætir. Hjá honum felst
hetjuskapurinn ekki í fögrum klæðum og skrautbúnum skipum heldur í
líkamlegum hreystiverkum.
Annað rómantískt einkenni sem Eysteinn nefnir er aðdáun á íslenskri
náttúrufegurð. í þessu sambandi telur hann Hjálmar eiga það sammerkt með
Bjarna Thorarensen að hrífast meir af hörku vetrarins en blíðu sumarsins.
Ekki er laust við að þessi staðhæfing veki nokkra furðu þegar kvæði Hjálmars
eru lesin. Út af fyrir sig er það rétt ályktað að Hjálmar sýni vetrinum meiri
áhuga en sumrinu, ef til vill vegna þess að þá hefur hann haft bestan tíma til
ljóðagerðar. En hrifning er þaö ekki. Þannig á hann það sameiginlegt með
flestum alþýðuskáldum okkar og einnig mörgum skáldum upplýsingarinnar
að líta á haustið og veturinn sem ímynd þeirra erfiðleika sem steðja að
þjóðinni og valda hörmungum og hungursneyð. Þetta kemur til að mynda vel
fram í kvæðinu „Vetur og sumar“, þar sem því er í upphafi lýst hvernig
gæðasnauður veturinn sviptir burt sælu sumarsins og gerir allt fölt, jafnt menn
sem grös. Og þegar á líður verður ömurleikinn allsráðandi:
Soltin emja hrœin lirjáð,
hungursfelli kvíða,
holtin lemja, dvínar dáð,
duna skellir hríða. (113)