Andvari - 01.01.1988, Side 166

164
HJÖRTUR PÁLSSON
ANDVARI
ur íslands, þar sem skáldið segist leita á vit þeirra hetja, sem hófu frelsisins óð
í myrkrinu og stráðu vorperlum á slóð öreigans, en ekki er aðeins um
nafnkunnar hetjur ort, heldur einnig stríð feðranna og mæðranna, hins
nafnlausa fjölda, sem skáldið ber fyrir brjósti:
Sem harmþrungin spurning á hönd þeim ég geng,
er heyri ég stynja vorn kúgaða mann,
því ég veit ei óma neinn íslenzkan streng
jafn átakanlegan og djúpan sem hann:
Er hið sjálfstæða ísland þá frelsisins friðland,
ef fólk, sem vill rísa’, á þar hvergi griðland?
Síðan koma átján löng kvæði, sum tengd ákveðnum sögulegum atburðum
og mönnum, önnur hugsýnir skáldsins, sem horfir sem í skuggsjá á almúgann
berjast fyrir lífi sínu og rétti og sjálfstæði þjóðarinnar í harðbýlu landi frá því
að þrælar Hjörleifs gerðu uppreisn og fram til Gúttóslagsins 9. nóvember
1932. Öll bókin er þakkaróður til þeirra, sem barist hafa fyrir frelsi hinnar
hrímhvítu móður og mannsæmandi lífi í faðmi hennar, lofgerð um sleitulausa
elju hins óbrotna manns. Það eru „þegnar þagnarinnar“, sem Jóhannesi eru
hugstæðastir — hinir mörgu og smáu, sem aldrei var getið að neinu og enn
bíða réttar síns, en lögðu lið þeim stóru og fáu, sem sagan geymir í þakklátri
minning. Þessir óþekktu hermenn eiga að njóta sannmælis, en niðjar þeirra
munu erfa landið, og óþreyjufullur spyr Jóhannes í bókarlok:
Nær kemur sú stund, þegar alþýðan öll
í aldanna sólskini ljómar?
Sjötta ljóðasafn Jóhannesar úr Kötlum, Hart er í heimi (1939), bar sann-
arlega vitni því, sem þá var að gerast í veröldinni. En land hans og þjóð höfðu
ekki liðið honum úr minni. Hann flýr á náðir átthaganna og liðna tímans —
burt frá miskunnarleysi heimsins, eins og skýrt sést af kvæðunum Heimþrá og
Pá var ég svo ungur, sem er söknuði þrungið minningarljóð um bernsku-
dagana. En draumur hans um ísland, samkennd með alþýðu og baráttuvilji
fléttast saman í ljóðunum Mittfólk, Pegar landið fœr mál, Kvæðinu um okkur
Kötu, Og þó Afmœliskvœði og Grát þú ei.
í hinu fyrstnefnda segir hann fólkið vera upphaf sitt, endi og von. Hjáþví er
athvarf hans. Það er hugsjón hans og söngvaefni í senn. Hann þráir að leggja
því lið með ljóðum sínum, enda viðurkennir hann, að fólkið sé það skáld, sem
hafi lyft honum til skilnings á, að hann sé hluti af því. Deyi ljóð hans, verði
það sigur hans, því að:
— þá hverfur, hverfur sál míns litla ljóðs
sem Iítið korn í straum þíns nýja blóðs.