Andvari - 01.01.1996, Síða 90

88
SVEINN SKORRI HÖSKULDSSON
ANDVARI
Og eg skal þá byrja á því, að lífið er í mínum augum mikilvægast og dýrmætast af
öllu. Ekki að sjálfsögðu lífið í þessum líkama okkar, heldur alt það líf, sem vér lifum
og eigum fyrir höndum að lifa. Eg lít svo á, sem öll list í bókmentunum eigi að vera í
þjónustu þess. Öll list, sem stefnir að því að gera það öflugra, hvort heldur það er
með gleði eða fegurð eða góðleik, er dýrmæt. Vanti þetta alt, vekur það enga samúð
hjá mér, jafnvel þótt um ómótmælanlega snilli sé að tefla. [-] Og eg er sannfærður
um það, að fagurt form er göfgandi fyrir mannssálirnar. En eg fæ ekki skilið, hvernig
hjá því verður komist að meta efnið, hugsanirnar mest. Jafnvel þeir menn, sem mest
gera úr forminu, telja listina eiga sitt takmark algerlega í sjálfri sér, og að henni komi
þarfir lífsins ekkert við, þeir leggja aðaláherzluna á hugsanirnar, hugarstefnuna, þeg-
ar þeir fara að meta gildi bókmentanna frá liðnum tímum. Það eru hugsanirnar, sem
hafa valdið straumhvörfum og ráðið framþróun mannlífsins. [-]
Og eg er sannfærður um, að mennirnir séu þess verðir, að þeim sé hjálpað. Það er
sannfæring mín, að mennirnir séu góðir, ef nógu djúpt sé eftir grafist.
Eins og heyra má hljómar hér bergmál af þeim boðskap Taines og Zolas,
sem Brandes flutti Norðurlandamönnum, að skáldin ættu í verkum sínum
að gerast læknar mannfélagsmeina.
Loks getum við sagt að á öllum sínum langa höfundarferli sé Einar im-
pressionisti í stíl sínum. Brögð hans miða að því að ýta höfundinum og
sjónarmiðum hans út en leggja áherslu á áhrif umhverfisins. Þessi stíll forð-
ast skarpa drætti hinna hvössu útlína en dregur líkt og gagnsæja slæðu yfir
sviðið. I því skyni nota höfundar impressionismans mjög óeiginlegar líking-
ar. í stað þess að sögumaður troði fram og fullyrði: - Hann varð hræddur -
skýra þeir aðeins frá því sem hver og einn má sjá: - Það var eins og hann
yrði hræddur. Sömu mýkt útlínanna kalla fram ýmis óákveðniorð eins og
nokkuð, eitthvað, töluvert. „Og einhver töluverður hluti af bæjarmönnurn
heldur, að þú hafir drepið mann,“ segir Sölvi gamli við son sinn Eggert rit-
stjóra í Sálin vakncir. Aþekk áhrif hefur það stílbragð Einars, sem hann var
hvað frægastur fyrir, úrdrátturinn. I stað þess að segja: - Þetta er sennilegt,
sagði hann: - Þetta er ekki ósennilegt. Eitt einkenni impressionista er dá-
læti þeirra á blöndun lita. Gott dæmi þess höfum við í upphafskafla Gulls'.
A björtum sumardegi, eins og þeim sem nú skal sagt frá, er alt blátt, öll hin mikla
umgjörð Reykjavíkur blá, himininn blár, hafið blátt, fjöllin blá - alt hjúpað blárri
töfraskikkju - ekki einlitri samt - skikkju með óteljandi litbrigðum, alt frá dökk-
bláma suðurfjallanna, sem stundum er nærri því sorti, upp í ljósbláma lognrákanna,
sem er nærri því hvítur - alt blátt, blátt, yndislega og undarlega blátt.
V
Sem rithöfundur iðkaði Einar H. Kvaran allar þrjár klassískar greinar bók-
mennta: ljóðlist, sagnalist og leikritun.
Raunsæisstefnan með öndverðum kröfum sínum um hlutlægni og tilgang