Andvari - 01.01.1996, Side 95

andvari
HINN LANGI OG SKÆRI HUÓMUR
93
Þeir sem níðast á smælingjum eru andstyggð guðs. Hvers vegna lætur þá
guð níðingana komast upp með andstyggðarverk sín?
Hér erum við komin að því vandamáli, sem eftir því sem á leið höf-
undarferil Einars, varð meginviðfangsefni hans í glímunni við tilvistar-
vanda mannsins: Spurningunni um réttlæti guðs - eða skort á réttlæti. Gott
dæmi um fyrstu ávexti þessarar hugsunar eru viðbrögð Signýjar gömlu í
sögunni „Skilnaði“ sem kom fyrst út 1906. Signý fréttir að sonur hennar
Egill ætli að flytjast til Ameríku og hún biður guð að snúa hug hans frá
þeirri fyrirætlun. Það kemur þó fyrir ekki og eftir brottför Egils lýsir Einar
hugsunum hennar svo:
Guð hafði þá ekki bænheyrt hana. Hann hafði ekki gefið orðum hennar nokkurn
mátt. Hún hafði ekki einu sinni getað neitt sagt. En E g i 1 hafði guð eflt gegn henni.
Og Egil átti hún að missa. Ekkert undanfæri!
Fyrir hvað var guð að hegna henni? Var það fyrir það, að hún hafði elskað Egil
meira en hin börnin? Meira en alt annað á jörðunni? Eða hafði hún ekki elskað hann
nógu heitt?
Ekki skal þess freistað í þessum fáu orðum að svara þeirri spurningu hvort
Einar hafi ungur Brandesarsinni og uppreisnarmaður gegn öllum viður-
kenndum trúarbrögðum í ríki Danakonungs staðið í þeim sporum vestur á
miðjum gresjum Ameríku, er hann hafði misst konu sína og tvo syni þeirra,
að guð væri honum dauður svo sem Friedrich Nietzsche talaði um í Also
sprach Zarathustra. En hafi guð horfið honum, dáið í hug hans, þá fann
hann guð sinn aftur gegnum spíritismann. Erum við þar komin að þeim
þætti í hugsanalífi Einars sem með árunum varð æ samslungnari skáldskap
hans: Trúnni á algæsku guðs og eilíft líf mannssálarinnar. Jafnframt er þetta
sá hluti af lífsstarfi Einars sem stóð ekki síður að baki hlutverki hans sem
andlegs leiðtoga á íslandi en sjálfur skáldskapurinn.
Svo undarlega sem það kann að hljóma er spíritisminn einn anginn af
vísindahyggju pósitívismans. Þegar raunvísindalegar uppgötvanir 19. aldar
höfðu brotið niður ýmsar burðarstoðir kristins rétttrúnaðar vaknaði þörfin
til að fylla upp í tómarúmið eftir dauðan guð og leiðin var sú að sanna
ódauðleik sálarinnar og þar með tilvist guðs með rannsóknum. Sálarrann-
sóknafélag nefndu spíritistar samtök sín.
Ýmsir, sem um Einar H. Kvaran hafa ritað, gera því skóna að hugur
hans hafi opnast fyrir kenningum spíritismans við ástvinamissinn í Kanada.
Þess verður þó naumast og með mjög óákveðnum hætti vart í Lögbergi
meðan hann var ritstjóri þess. Það er fyrst á ritstjórnarárunum við Norður-
land á Akureyri 1901-04 sem hann tekur að marki að kynna þessi viðhorf
°g síðan enn frekar í Fjallkonunni 1904-06. Eftir komuna til Reykjavíkur
1904 varð Einar helsti leiðtogi svonefnds Tilraunafélags sem starfaði fram