Andvari - 01.01.1996, Blaðsíða 150

148
EIRÍKUR GUÐMUNDSSON
ANDVARI
í fyrsta bindi Sögu kynferðisins viðrar Michel Foucault þá róttæku hug-
mynd sína að samfélag og hugmyndir Viktoríutímans á nítjándu öld hafi
ekki haft bælandi áhrif á kynferðið heldur þvert á móti stuðlað að aukinni
umræðu um það. Hann gengur raunar svo langt að tala um orðræðuspreng-
ingu á þessu sviði þar sem einstaklingum var gert að tjá sínar innstu þrár í
þágu heildarinnar og almennrar velferðar.7 Samkvæmt kenningu Foucaults
varð einstaklingurinn að viðfangsefni þekkingarinnar á nítjándu öld. Játn-
ing skriftarsakramentisins braust út úr trúarlegu samhengi sínu og fór að
setja mark sitt á fræðigreinar og stofnanir. Pessi þróun átti sér einkum stað
í tengslum við útþenslu læknis- og sálarfræða sem einblíndu á kynferði
hinna „brengluðu“ og áttu sinn þátt í að móta hugmyndir okkar um „eðli-
legt“ kynlíf sem miðaðist fyrst og fremst við ástir samlyndra hjóna. Hvers
kyns „pervertar“ voru dregnir fram í dagsljósið og látnir lýsa hneigðum sín-
um. Óreiðan í hvatalífi mannsins varð að andlegum veikleika. Hún var
ekki bæld niður heldur var henni þvert á móti breytt í greinandi orðræðu
sem gerði hana að sýnilegum og viðvarandi veruleika. A nítjándu öld var
farið að líta á kynlíf einstaklingsins sem hið mikla leyndarmál sem leitt gat
sanna sjálfsemd (ídentitet) hans í ljós. Kynferðið varð að kjarna persónu-
leikans; duldu orsakalögmáli eða almáttugri merkingu; maðurinn varð að
því sem hann þráir - lostinn fór að gera skilgreiningu hans mögulega. Það
fól í sér lykil að heilsu manna, sjúklegu ástandi og sjálfsskilningi, og lagði
grundvöll að aðferðarfræði valds sem tengir einstaklinginn við fjöldann.
Maðurinn varð að þeirri ótæmandi merkingaruppsprettu sem hann er enn í
dag; eðli hans verður aldrei fullkannað, eins og óþekktur höfundur bókar-
innar My secret life orðaði það í nákvæmri útlistun á óheftri kynlífsfíkn
sinni undir lok nítjándu aldar.
Borgin Dyrnar þröngu er ekki kynlífsparadís heldur samfélag þar sem
þrár mannsins hafa verið rækilega flokkaðar og greindar niður í smæstu
einingar. íbúarnir hafa verið „mældir“ með tilliti til sinna eigin þarfa og
eiga erfitt með að sætta sig við framandi kenjar í kynferðismálum, eða eins
og næturvörðurinn Ágúst segir við Þórunni: „Ég er alveg hættur að skilja
nokkuð í þér. Allt sem ég kann stangast svo á við þig. [. . .] Við komum frá
svo ólíkum menningarheimum að ég óttast að við eigum ekki nógu vel
saman. Viltu að við gerum það núna á sjálfu Torgi kyrrðarinnar? Hvers
konar þörf er það?“ (41). Orðræður persónanna snúast að meira eða minna
leyti um kynlíf, enda búa þær flestar yfir einhvers konar „perversjón“ sem
stjórnar orðum þeirra og gerðum (samanber „elskhuga“ Þórunnar, Ágúst
og Óskar, sem eru báðir „mömmudrengir“; karlmennska þess síðarnefnda
byggist á því að hata látinn föður sinn). Þær persónur sem verða á vegi Þór-
unnar breyta henni umsvifalaust í táknmynd fyrir sínar eigin þrár og undr-
ast þann kjark sem hún sýnir með því að heimsækja borgina ein síns liðs.