Andvari - 01.01.1881, Page 72
68
Um nokkrar greinir
hér að framan sýna svo bersýnilega. Útsvörin, ómaga-
talan, meðlög og sveitastyrkr ferfaldaðist, og í raun
réttri miklu meira, því verzlun batnaði mikið frá því er
áðr var og allr handafli mantia eðr vinnuarðr hækkaði
óðum að verði. En verið getr menn skili enn eigi, að
afleiðingar þessar hlutu fram að koma, og skal eg því
skýra þetta mál enn betr, því öllum landslýð er svo
mjög áríðandi að þekkja lögmál það er stýrir högum
vorum til vegs og gengis eðr þá til eymdar og vesaldóms.
En eg hlýt að fara isvo fljótt yfir, að eg rétt tæpti á
aðalatriðuuum.
Aðalatriðið er að slíkr stjórnarháttr sem þessi er
gerir tvent ílt í einu: 1., hann sviftir hvern mann sjálfs-
forræði sínu, það er, sjálfshugsun og sjálfsdáð. Sérhverr á
að hlýða bara hreppstjóravaldinu, bæði utan húss og innan,
þá að eins var hann góðr og gallalaus. Hann þurfti eigi á
öðru á halda en eyra til að heyra og auðsveipni til að hlýða.
Ef hann ætlaði að áforma eitthvað, þá hlaut hann að
líta til veðrs hjá hreppstjóra, hreppstjóri aítr hjá sýslu-
manni og sýslumaðr hjá amtmanni, ef áformið var
vandasamt. Hverr maðr hlaut því, alla því stuud er
»instrúxinu« var framfylgt með alvöru, og menn hlýddu
því, að vera í allri hegðun sinni sem ramvíxlaðr hestr,
þora og komast hvorki fram né aftr. Á þenna hátt
hverfr alt framtak og sjálfstraust úr mannlegu brjósti,
eintóm deyfð og dauðamók, vandræði og úrræðaleysi
grúfir yfir öllu mannlífi. Als konar eymd og vesalmenska
er sjálfsagðir ávextir af slíkum óbirgíngskap og dáðleysi.
Slíkr dáðleysisháttr var nú því sjálfagðari, sem verzl-
anokið fram að 1787 var búið að taka frá landsmönnum
fiest tækifæri til framtaks og manndáðar. 2., stjórnar-
háttr þessi tekr frá mönnum jafnframt ábyrgð gjörða
sinna sér og sinum til Jífsbjargar og framfærslu. Leti
og alskonar nenníngarleysi til munns og handa, til lífs