Íslenzk tunga - 01.01.1963, Page 53

OLFUS
51
verið til orðið sem eldgömul tilraun til að skýra fyrir sér orðmynd-
ina aljös n.? Alfsós er hvergi nefndur í fornritum nema í Landnáma-
bók.148 Hólfdan á Reykjum eykur við frásögn hennar, er hann seg-
ir, að Álfr hinn egðski hafi komið „skipi sínu inn Ölvesár mynni,
upp eftir Þorleifslæk, í Álfsós, og bjó að Gnúpum. Ós þessi liggur að
uustanverðu nær því við Þurrárhraun“.14!) Hálfdan hefir þekkt ein-
hverjar sagnir um það, að þarna væri Álfsós Landnámu, ef hcr er
þá ekki um eigin ályktun að ræða, en það virðist mér allt eins senni-
legt. í Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns er óssins tví-
vegis getið. í fyrra skiptið er talað um silungsveiðivon í Álfsós, ei
sumir nefni Álftarós,150 og því nafni einu er svo ósinn nefndur
skömmu síðar (bls. 420). Gæti verið, að Álftarós hafi verið algeng-
ara nafnið, en Hálfdan á Reykjum viljað halda hinu fram. Þessi hluti
Jarðabókar er skrifaður á Reykjum í Ölfusi 9. ág. 1708, ári eftir lát
Hálfdanar.151 Nú munu þessi örnefni týnd.152
Þessar hugleiðingar fæða af sér nýjar spurningar. Hvað líður nú
Álfi landnámsmanni, er Landnáma telur Álfsós við kenndan? Sann-
leikurinn er sá, að sögnin um hann er mjög tortryggileg og ekkert
liklegra en hún sé sprottin af örnefninu. Eru slíkar örnefnasögur
kunnari á íslandi en frá þurfi að segja — og reyndar víðar. — Álfr
er sagður barnlaus, föðurnafn er óþekkt og framætt öll, en viður-
nefnið bendir til Agða, og þaðan er hann sagður hafa stokkið fyrir
Haraldi konungi hárfagra. Ilann er tengdur þannig við Ölfusinga,
að Þorgrímr Grímólfsson, föðurfaðir Þórodds goða, er sagður vera
bróðursonur Álfs og á að hafa komið út með honum til íslands og
tekið arf eftir hann. Ef sagan af Álfi er tilbúningur, hefir hann feng-
ið viðurnefni, af því að föðurnafni var ekki til að dreifa, og nefndur
hinn egðski, af því að Þorgrímr hefir verið talinn frá Ögðum. Á öðr-
um stað í Landnámu er maður nefndur Grímólfr af Ögðum, en hann
148 Sbr. „Ölfus = Álfós?“ 164.
140 „Lýsing Ölveshrepps 1703“, 62.
150 Jarðabók, II, 418.
151 Sama rit, 422.
152 Árnesþing á landnáms- og söguöld, 217.