Íslenzk tunga - 01.01.1963, Blaðsíða 163

RITFREGNIR
159
inn fullnægjandi. Röksemd hans er lenging sérhljóða á undan rn, er varð á all-
stóru svæði í Vestur-Noregi (á Ogðum, Rogalandi og Hörðalandi). Rök eru fyrir
því, að þessi lenging hafi hafizt a. m. k. í lok 12. aldar og sé eldri en breytingin
d > Q (hið nýja á á undan rn varð einnig g). Lengingin er mikln reglulegri á
suðurhluta svæðisins (Ögðum og Rogalandi), en á Hörðalandi er hún strjál og
í færri orðum. Til að skýra þennan mun gerir höf. ráð fyrir (bls. 92), að breyt-
ingin rn > dn í viðkomandi orðum, er hafi átt upptök sín á Norður-Hörðalandi,
hafi hindrað fengingnna, er þessar tvær breytingar mættust. Þvf hljóti breyting-
in rn > dn að vera álíka gömul og lengingin, þ. e. varla yngri en frá byrjun 13.
aldar.
Þessi röksemdafærsla er tæpast sannfærandi. Eins líklegt er, að ekkert sam-
band sé milli breytinganna tveggja, rn > dn og lengingarinnar. Lengingin hef-
ur sjálfsagt átt upptök sín sunnarlega (ó Ögðum og/eða Rogalandi). Þar er
hún reglubundnust og útbreiddust, og þar er hún eldri en á > g. Þaðan hefur
hún svo breiðzt út norður á bóginn á venjulegan hátt. En þegar hljóðbreyting
breiðist þannig út á stóru mállýzkusvæði út fyrir sín upphaflegu takmörk, er
hin almenna regla sú, að hún nái aSeins til vissra orða og sé því engan veginn
regluleg í sama skilningi og á upphaflega svæðinu. Þetta er og ofureðlilegt,
þegar þess er gætt, að slík útbreiðsla út fyrir upphaflegt svæði fer fram þannig,
að einstök orð flytjast til eftir venjulegum samgöngtileiðum. Þetta kemur og
heim við, að Iengingin er yngri á norðursvæðinu í þeim skilningi, að hið lengda
sérhljóð á (á undan rn) tekur þar ekki ætíð sömu breytingu og upphaflegt
langt a. Þannig má finna í sömu mállýzkum á Hörðalandi á undan rn ýmist l al
(án lengingar, t. d. gaddn < garn), ta:] (lengt, t. d. ba-.dn < barn) eða lau]
(lengt og tvíhljóðað' eins og upprunalegt langt d, t. d. audne < Árni). tit-
breiðsla lengingarinnar á Hörðalandi þarfnast því engrar sérstakrar skýringar,
ef aðeins er gert ráð fyrir, eins og höf. gerir, að hún sé aðflutt þar.
Höf. bendir réttilega á (bls. 94), að þessi lenging hafi yfirleitt ekki orðið í
ísl. Eina dæmið er Árni (< Arni),6 og má vel vera, að sú mynd sé komin úr
vestumorsku.
Það, sem gerir þessar breytingar erfiðar viðfangs, er ekki aðeins hin óvissa
tímasetning þeirra, heldur og það, að óljóst er, hvernig þær hafa orðið. Ilöf.
telur (bls. 89—90), að rn hafi orðið dn án millistiga (þ. e. að sveifluhljóðið hafi
hreytzt í tilsvarandi lokhljóð við hljóðfirringu), og bendir réttilega á, að ósenni-
legt sé, að breytingin hafi verið rn > nn > dn (eins og Hægstad taldi), þar
sem nn varð dn aðeins á eftir löngum sérhlj., en rn varð dn, bæði í áherzlu- og
9 Höf. telur, að þessi lenging hafi einnig orðið í járn. Svo er þó að öllum
líkindum ekki; járn er sennilega orðið til við samdrátt úr eldri myndinni éarn
(eins og t. d. sjá < séa); sjá „The Unstressed and the Non-Syllahic Vowels of
Old Icelandic," Arkiv för nordisk filologi LXXVII 11962), 27—30.