Íslenzk tunga - 01.01.1963, Page 164

160
RITFREGNIR
áherzlulausri stöðu, án tillits til lengdar undanfarandi sérhljóðs. Einnig hafi rn
orðið dn á svæðum í Noregi, einkum Valdres og Haddingjadal, þar sem nn
breyttist ekki. Um rl er hann í mciri vafa, en hallast þó að því, að breytingin
hafi gerzt milliliðalaust (r/ > dl) eins og rn > dn, án undanfarandi tillíkingar,
þ. e. ekki rl > // > dl?
Raunar væri sá möguleiki og athugandi, hvort rl, rn hefðu ekki fyrst orðið
rdl, rdn með innskoti (‘epentese’, svipað og t.d. milli s og r, l, n, ÁstríSr <
ÁsríSr, Tsdlau:] < slá o. s. frv.), en síðan hefði r fallið brott, einkum í algeng-
ustu orðum, ef ekki komu til áhrif annarra beygingarmynda (t. d. ef. flt. eyrna,
sbr. eyra) eða skyldra orða (t. d. heyrn, sbr. heyra) eða ritmálsáhrif. Ef breyt-
ingarnar hefðu gerzt á þennan hátt (þ. e. dl/dn- og rdf/rdn-framburður verið
til hlið við hlið frá upphafi), væri skiljanlegra, að rl og rn hafa þróazt öðru-
vísi á Suðausturlandi en ll og nn, enda þólt svo virðist sem rl og ll, og rn og
nn, hafi verið fallin saman þegar á 13. og 14. öld. Undir öllum kringumstæð-
um er alls ekki sennilegt, að rdf/rdn-framburðurinn sé eingöngu ritmálsáhrif,
eins og höf. telur (bls. 66).
En hvor skýringin sem valin er, þá verður að gera ráð fyrir, að ll fyrir rl í ísl.
um og eftir 1200 tákni [dl], því að engin ástæða er til að slíta dæmin um ll
fyrir rl frá 13. öld úr samhengi við hina síðari þróun og telja þau norsk áhrif,
eins og gert hefur verið (Seip). Eins og þegar var að vikið, bendir þetta því til,
að breytingarnar séu eldri í ísl. en norsku, fremur en öfugt.
Þau fjögur atriði, er nú hefur verið rætt um, er að finna bæði í ísl. og vestur-
norsku. Ilins vegar nær þessi þróun lengra á takmarkaðri svæðum í Vestur-Nor-
egi. Á Hörðalandi utanverðu hefur nn orðið dn einnig á eftir stuttu sérhljóði
(t. d. jidna < jinna), og á litlu minna svæði er mm > bm (t. d. dibm < dimm).
Þar sem nn og mm, sem til urðu snemma á 15. öld við tillíkingu úr nd og mb,
urðu ekki að dn og bm, eru breytingarnar nn > dn og mm > bm eldri en til-
líkingin, þ. e. varla yngri en frá 14. öld. Það mætti því búazt við, að þær hefðu
flutzt til íslands ekki síður en hinar fjórar, en svo er ekki. Loks hefur svo Id
breytzt í dl á litlu svæði á Norðvestur-Hörðalandi, aðallega norðan Björgvinjar
(t. d. edl < eldr). Hér er dl yngra, þ. e. yngra en tillíkingin Id > ll; breytingin
er /</>//> dl.
Af þessu er ljóst, að hvorki eru breytingarnar í eðli sínu alveg hliðstæðar í
norsku og ísl. né tímasetning þeirra þannig, að sennilegt geti talizt, að um bein
7 Rökin fyrir þessu eru raunar hvergi nærri eins sterk og fyrir því, að rn hafi
ekki tillikzt fyrst í nn. Illiðstæðan við rn > dn ein er tæpast nægileg röksemd.
Höf. byggir ályktun sína einkum á því, að á því svæði í Noregi, þar sem // varð
dd, breyttist r/ ekki. Hann hefði og getað vísað til þess, eins og hann gerir við
rn (bls. 94—95), að r/ helzt á íslandi suðaustanverðu, þó að // (og nn) breyt-
ist þar.