Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Blaðsíða 42

Tímarit Máls og menningar
hvert fyrirbæri felur í sér andhverfu sína og hefur merkingu í samræmi við
samhengið er það birtist í hverju sinni, og þá umfram allt í samræmi við þá
staðreynd að þjóðfélag sögunnar er klofið. Með persónunum fimm, Þor-
móði og þeim sem etja kappi um hann, eru innbyrðis dregnar margar hlið-
stæður og andstæður sem taka t.d. bæði til sálfræðilegrar reynslu og fé-
lagslegra aðstæðna. En það segir aðeins hálfa sögu ef þessar hliðstæður/
andstæður eru raktar eða athugaðar sem vélrænar, óhagganlegar einingar
og án þess að tekið sé mið af samfélagsmynd sögunnar. Það er ekki hend-
ing ein að tveir frjálsbornir alþýðumenn (Kolbrún og Þorgeir) og tveir
eignamenn (Þórdís og Olafur) stríða um skáldið, Tveir ófrjálsir alþýðu-
menn, Loðinn, þræll Kolbrúnar, og Kolbakur, þræll Þórdísar, eru einnig
órjúfanlega bundnir þessu stríði. Stéttskipting er með öðrum orðum sett á
oddinn og reyndar einnig söguleg þróun - þó að hér gefist ekki kostur á að
gera henni skil. Táknmál sögunnar sýnir og, svo ekki verður um villst, að
verið er að lýsa átökum andstæðra þjóðfélagsafla um skáldið.
Þorgeir, fóstbróðir Þormóðar, er daubamaburinn. Hann er almúgamað-
urinn sem þjónar eignastéttinni og kallar Þormóð til sömu þjónustu.
Kolbrún, ástvina Þormóðar, er tröllkonan, alþýðukonan sem rís gegn
eignastéttinni og krefst þess að skáldið deili lífi sínu með snauðum mönn-
um og yrki þeim sín ljóð.
Ólafur digri er konungurinn sem á orðsæld sína undir hirðskáldum.
Hann er sá fulltrúi eignastéttarinnar sem stýrir löndum og herjum og seiðir
til sín Þormóð sem trúir að maður skuli „vera hetja fyrst en skáld síðan, og
ráði hjartaprýðin kvæðinu.“31)
Þórdís, eiginkona Þormóðar, er valkyrjan, efnakonan sem ræður blóm-
legu búi, hjónum og þrælum, og býður skáldinu einkasælu og einkaauð.
Kolbakur ifogl þann sem gelur valkyrjunni son, eldhærðan og skjálgan.
Eftir fæðingu drengsins hverfur Þormóður brott af búi sínu, biður þó
sveininn áður velkominn að ráða lendum hetju og skálds. Loðinn varðveitir
sax tröllkonunnar, lengst af aðeins utan mannamóta en fær það þó um síðir
á Stiklarstöðum þar sem hann bregður því og banar skáldinu. Hvortveggi
þrællinn ann húsfreyju sinni og hvortveggi skerpir þjóðfélagsandstæðurnar
sem lýst er. Samskipti Kolbaks og Þórdísar sýna hve andstæðir hagsmunir
ríkismanna og þræla eru; af viðskiptum Loðins og Kolbrúnar má sjá að
hagsmunir alþýðu og þræla fara saman.
Konurnar tvær skulu nú teknar sem dæmi til að sýna nokkuð frekar
hvernig persónunum sem kljást um Þormóð er lýst og hvernig móthverfur
marka frásagnir af þeim.
Kolbrún er snauð ekkja, réttlaus barnsmóðir Vermundar sem hann hefur
losað sig við í einhvern eyðilegasta fjörð á Islandi. Kolbrúnu gerir Þormóð-
296