Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Síða 44

Tímarit Máls og menningar
brögð Þórdísar bera þá m.a. vitni um fórnfúsa ást hennar. En um leið sýna
þau að valkyrjan gengur til verka. Hún greiðir veg Þormóðar svo að hann
megi þjóna konungi eignastéttarinnar, sængar hjá Kolbaki og elur honum
son. Eftir situr þrællinn sem unnað hefur henni frá barnæsku, sviptur allri
lífslöngun, táknrænn sigurvegari í stærsta ósigri eigin lífs.
Á Grænlandi „millum nöktra kletta“ bregst alþýðukonan við tíðindum
um konungsþjónustu á annan veg.36) Hún er raunar engu síður en Þórdís
tilbúin að fórna þræl sínum fyrir skáldið en þá af því að hún veit að hún
hefur „aldrigi karlmann áttan“ þrælnum betri og mun aldrei eignast; hún
vill bókstaflega allt til vinna að koma í veg fyrir að skáldið gangi í konungs-
þjónustu.37) Hún ber t.d. markvisst saman það sem hún og konungurinn
hafa að bjóða, segir m.a. að taugrefti salurinn á lyngi, afraksturinn af vinnu
hennar og þrælsins, sé ef hún vilji það ríki sem stutt er fleiri köppum og
ágætari en Olafur digri hafi á að skipa.
Á Stiklarstöðum gerir Kolbrún Þormóði lokatilboð sitt. Þegar hann
hafnar að deila kjörum með alþýðunni og kýs þess í stað að skipa sér í
vopnaviðskiptum við hlið konungs og annarra erkióvina hennar, eru örlög
hans ráðin.
Ljóst er að Þormóður mun falla fyrir saxi Loðins og sameinuð njóta al-
þýðukonan og þrællinn uppskerunnar af erfiði sínu. Ólafur digri fellur
einnig en þá fyrir lurkum bænda, kappanna sem geta varið ríki alþýðunnar
ef hún vill.
Sigur alþýðunnar á Stiklarstöðum ber vitni um að endir Gerplu er ekki
með öllu svartsýnn. En hefur Þormóður kostað öllu fyrir ekkert? Lýsa
gerplan sem aldrei er flutt og dauði skáldsins einvörðungu uppgjöf? Hér
verður því svarað neitandi. Þormóður leggur að sönnu allt í sölurnar fyrir
draum sem endurspeglar veruleikann á annan veg en hann hyggur. En þeg-
ar hann horfist loks í augu við hver tengsl draums og veruleika eru stendur
hann ekki aðeins frammi fyrir blekkingu - með lífi sínu og limum hefur
hann keypt dýra þekkingu. Hann hefur öðlast þann skilning er meinar
honum að flytja konungsdrápu og kveður hann burt frá konungsþjónustu.
I því er naumast uppgjöf fólgin. Saga Þormóðar er að sjálfsögðu harmræn
en ekki aðeins og einvörðungu. „I krafti þess sem á sér enga von verður
vonin okkar“ segir Walter Benjamin.38) „Af hörmungum höfum við reynslu
okkar“ segir Bertolt Brecht.39) Það eru þankar af þessum toga sem virðast
enduróma í sögu Þormóðar og af þeim eiga lesendur að draga sína lær-
dóma. Þeir skulu snúast öndverðir gegn konungum öllum og verða sælu-
menn í sal á lyngi.
298