Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Síða 81

Skáldkona á tímamótum
ustu skáldsögu hennar, Jane Eyre, er lítið rómantískt æði í Hroka og
hleypidómum. Höfundar yfirlitsrita um enskar bókmenntir veigra sér líka
við því að setja Jane Austen í hóp með rómantískum samtímamönnum sín-
um eins og Shelley, Wordsworth, Byron og Walter Scott, og hyllast til þess
- þó flestir án þess að segja það berum orðum - að telja hana með upplýs-
ingarmönnum. Rómantískir órar eru henni líka fjarri, að þeim gerir hún
gys hvenær sem færi gefst. En ég held að ekki sé fjarri lagi að halda fram að
vegna þess að hún lifði og starfaði á sögulegum tímamótum hafi hún fengið
betri útsýnisstað en fyrirrennarar hennar, getað horft bæði fram og aftur og
notfært sér hvaðeina sem höfðaði til hennar.
Ekki veit ég hvort margir lesendur Hroka og hleypidóma eru sammála
Charlotte Bronté um það að mynd Elísabetar sé litlaus eftirlíking af hvers-
dagslegu andliti. Elísabet sker sig úr kvennahóp sögunnar einmitt fyrir það
að vera „útivera" en hvorki stofustáss eins og Bingleysystur né gróður-
hússplanta eins og ungfrú de Bourgh. Þegar hún kemur heim til Pemberley
á ferðalagi sínu norður í Derbyshire með Gardinerhjónunum er það um-
hverfið sem heillar hana miklu meira en húsið. Þegar hún gengur herbergi
úr herbergi er það útsýnið sem hún horfir á, ekki húsgögnin. Og það er
mynd Darcys í þessu umhverfi sem gerir henni ljóst hvað hún hefur verið
haldin miklum hleypidómum gagnvart honum, ekkert síður en málverkið
af honum sem mætir henni í hjartastað hússins.
Það eru einmitt þessi „rómantísku" einkenni sem laða Darcy að Elísabet
eins og kemur vel í ljós í 7. kafla þegar Elísabet fer fótgangandi til Nether-
field til að vitja um Jane sem þar liggur veik og er vísað inn í stofu, heitri og
rjóðri og skítugri eftir gönguna. Systrum Bingleys finnst hún vera eins og
villimaður! En Darcy er heillaður, þvert gegn vilja sínum, af heitum vöng-
um og skærum augum.
Sjálfur er Darcy náttúrulega rómantísk karlhetja. Fálátur, þögull um
einkamál sín, ungu stúlkunni - og jafnvel lesanda - sönn ráðgáta lengi vel.
Hannn sameinar í einni persónu „hetjuna" í ástarsögunum og „vonda
manninn“ - rétt eins og Elísabet er bæði kvikindisleg og yndisleg, greind
og heimsk - og það er eitt af því sem hefur þessa sögu upp yfir stælingarnar
ótöldu sem hafa verið gerðar á henni. Af öllum karlhetjum Jane Austen
kemst Darcy næst því að minna á Rochester í Jane Eyre þó að ekkert
óhugnanlegt leyndarmál eigi hann uppi á háalofti. Ást hans á Elísabet er
líka sannkölluð ástríða holdsins sem tilfinning hans fyrir því sem sæmilegt
er fær ekki bugað.
Þegar allt kemur til alls er það þó ekki „villingurinn" Elísabet eða „ráð-
gátan“ Darcy sem vísa fram til rómantíkur eða ennþá lengra, allt til okkar
tíma, heldur krafa verksins um sjálfstæði einstaklingsins. Jane Austen trúir
335