Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Side 105

Myndir á Sandi
„hluta fyrir heild“. En um leið kemur í ljós myndhverft gildi textans. Hann
lýsir ekki aðeins ytri búnaði persónunnar heldur og stöðu hennar í sið-
ferðilegu og félagslegu samhengi. Baugurinn er í senn tákn fyrir hjónaband
og stéttarstöðu — valdboð sem tortíma ástarfélagi þeirra Gróu og Geir-
mundar, aðalpersóna sögunnar.
Hugtök nafnskipta og myndhvarfa eru engu að síður góð leiðarljós inn í
myrkviðu bókmenntanna sé vel með farið. Af fyrirferð þeirra má jafnvel
sjá togstreitu þekkingarhátta og heimssýna: Er veröldin safn tómra nafna
eða merkingarríkra teikna? Myndhverfð formgerð hefur orðið æ tíðari í
skáldsögum seinni ára; dæmi: Hjartað býr enn í belli sínum (1982), Maður
og haf (1984), Eftirmáli regndropanna (1986), Gunnlaðarsaga (1987). I ljósi
þessa kvikna ýmsar spurningar. Býr að baki sérstök nútímaleg upplifun?
Eða er um að ræða afturhvarf til tíma þegar „orðin ljómuðu í allsherjar
samsvörun fyrirbæranna“?31
Fuglinn: samleikur kynlífs og dauða
I Fuglinum er „saga“ sem birtist á myndrænan hátt í samleik nútímalýsinga
og goðsagnar, samleik sem að lokum leiðir til samruna, niðurstöðu. Þrátt
fyrir sundurleitni og tímanlega óreiðu felur verkið í sér ákveðna framvindu
sem tengist vitund „mannsins", leit hans að sjálfumleika eða samsemd. En
hvað er goðsögn? I fáum orðum sagt er hún vísdómur þar sem reynt er að
samræma þversagnir tilverunnar, óreiðuna og hið óskiljanlega, eftir leið
innsæis, vísdómur margra alda, samþjappaður, hugsunarháttur af sérstöku
tagi. Tímaviðmið goðsögunnar eru tvenns konar. Annars vegar vísar hún til
atburða sem eiga að hafa gerst fyrir löngu. Hins vegar lýsir hún aðstæðum
sem eru án tíma; skýrir nútíð jafnt sem fortíð og framtíð; er söguleg og
ósöguleg í senn. Höfundur Fuglsins nýtir þessar eigindir hennar með því að
flétta saman nútíma og eldforna sögn um konung og gyðju, sögn sem er
túlkun á hringrás alls lífs, glímu vitundar og tíma, kynlífs og dauða. Sögnin
er ekki aðeins til skrauts eða skýringar heldur er hún sameinandi þáttur því
að sviðin tvö sækja sífellt merkingu hvort í annað með myndhverfðum
hætti; hin tímalausa goðsögn speglar nútímann líkt og gamanleikurinn í
Hamlet speglaði konungsmorðið. Textinn öðlast að segja má meðvitund
um sjálfan sig, verður að eigin spegilmynd. Meginhugsunin er og þróuð
með sífelldum samanburði sviðanna tveggja.
Kjarni goðsögunnar:
Það voru hof á ströndinni og íburðarmiklar hallir aðalsins, helztu guðirnir
voru dýrkaðir hérna Júpíter og Díana. Og hér var maður tignaður sem hold-
tekja Júpíters og hann átti að tryggja uppskeru og ríkulegan ávöxt en hann
359