Tímarit Máls og menningar - 01.09.1995, Page 101

sem er þýdd yfir á óbrenglaða ensku, ljær Amy Tan þeim þá reisn sem
fullorðnum ber, en um leið eiga dæturnar ábrattann að sækja gagnvartþeim.
Þetta snýst svo við þegar mæðgurnar ræða saman á ensku. Þannig verða
menningarheimarnir tveir nokkurn veginn jafnréttháir í bókinni og hin
ferska sýn barnsins er tryggð.
í framhaldi af þessu er gaman að minnast orða Vladimirs Nabokovs, sem
einnig var innflytjandi, í eftirmála að skáldsögu sinni Lolitu. Þar segir hann
að bókin, sem fjallar um samband fransks innflytjanda við „smádísina“
Lolitu, hnitist ekki um siðferði, heldur sé hún vitnisburður um ástarævintýri
hans og enskrar tungu. Nú er bókin sannarlega full af skemmtilegum
orðaleikjum og snilldarlegum stíltöktum sem sýna ást hans á málinu, en hitt
er þó áleitnara: Ef ást manns á tillærðu tungumáli er sambærileg við ást
fullorðins innflytjanda á ungri óþroskaðri stúlku, hvað er Nabokov þá að
segja um mök innflytjandans við nýja málið? Þetta er sérlega athyglisvert í
ljósi þess að Lolita, sem var í augum Humberts endurholguð kærasta frá
æskuárunum í gamla landinu, gengur honum úr greipum og getur í rauninni
aldrei orðið hans, því hún höfðar einungis til hans meðan hún er smádís.
Humbert er fastur á skeiðinu ffá 9 til 13 ára, en þá er maður að öllu jöfnu
að taka út sinn málþroska, tileinka sér tungutak hinna fullorðnu. Humbert
talar alltaf með hreimi, „misnotar“ tungumálið þannig í vissum skilningi,
meðan Lolita nær að tileinka sér „hreimlausa“ ensku. Þannig má lesa Lolitu
sem margslungna samræðu um tungumálið og máltöku.
Nýlendur og eftirlendur17 hafa lengi glímt við tungumálið og með tím-
anum þróað margslungna orðræðu um þá glímu. í grein í TMM árið 1993
rakti ég hvernig þetta horfir við Áströlum, sem verða að fást við veruleik nýs
lands með hugtökum gamals tungumáls. Þetta gerir aðlögunina auðveldari
en torveldar Áströlum um leið að árétta menningarlega sérstöðu sína. Aðrar
nýlendur máttu sætta sig við að tungumál herraþjóðarinnar var rekið ofan
í kokið á þeim, eins og gerðist til dæmis í mörgum Afríkulöndum. Þar voru
menn jafhvel fangelsaðir fýrir að skrifa á þjóðtungu sinni. Nígeríumaðurinn
Chinua Achebe heldur því fram að Afríkubúar eigi að laga ensku að þörfum
sínum, þannig að þeir komi sínum sérstöku boðum sem best á framfæri, án
þess þó að afskræma enskuna þannig að hún glati gildi sínu sem alþjóðlegur
samskiptamiðill.18 Að hans mati verður þannig til ný enska sem nær að koma
afrískri reynslu til skila. Þessu mótmælir Kenýabúinn Ngugi wa Thiong’o,
sem heldur því fram að hið nýja tungumál sem þröngvað var upp á þjóð
hans hafi firrt hana sjálfri sér, því tungumálið geymi menningararfinn.
Innlimun nýs máls er að hans mati eins og að skilja sálina frá líkamanum,
eins og að búa til samfélag þar sem búkar eru höfuðlausir og höfuð búklaus.19
Þetta horfir öðruvísi við þeim sem búa í nokkurs konar gettóum, eins og
TMM 1995:3
99