Skagfirðingabók - 01.01.1973, Blaðsíða 49

ÁBÆJARKIRKJA í AUSTURDAL
biskup er hér á ferð, er enn látið svo heita á skjölum.7 Er það
dæmi um, hve sein kirkjan er til breytinga, því að þá er kirkju-
húsið að Abæ fallið og kirkjuleg þjónusta engin veitt um skeið.
Staðurinn er þá kominn í bændaeign. En við eigendaskipti 1461
er heitið endurreisn kirkjunnar,8 Miðhús lögð til fjárhagslegs við-
urhalds kirkjunnar — og svo sem prestsetur, að því er ætlað verð-
ur. Hefur ábúandi þar viljað hafa allt á hreinu, ef prestur kæmi í
sóknina, en alþekkt hve katólsk kirkjustjórn er föst í formum og
eftirgangssöm um réttindi kirkju og presta. Er hér var komið,
minnti það og á, að Hólastóll hafði eignazt Nýjabæ. Var það í
próventu Sveins Guðmundssonar 1464.° Biskupsvaldið gat seilzt
víðar um dalinn — og þá ekki eftirsóknarverðara og nærtækara en
Ábæjarstaður. Tækifærið gafst, áður hin örlagaríka nýja öld
gekk í garð. Gottskálk biskup Nikulásson hreppti Ábæ í sakfelli
1499.10 Við andlát hans 1520 eignaðist Hóladómkirkja staðinn,
en eins og klaustur erfir klaustramann tekur dómkirkja arf eftir
biskup sinn. Er herra Gottskálk hafði eignazt Ábæ, leggur hann
hálfa jörðina til viðurhalds kirkjunni. Miðhús komast þá einnig
á hendur hans, ogMerkigil er á skrá Hólastólsjarða á 16. öld.11 —
Að vísu er getið bólfesti á tímabilum á nokkrum stöðum í núver-
andi landeign Merkigils, s. s. Oxl, Fitjum, Kolgrímsstöðum og
Þverá og á Tinnárseli innst í Ábæjarlandi.12 Varla munu þar hafa
verið sjálfseignarjarðir, en útbýli heimajarðanna með kvöðum og
skyldum. Er því sýnt, að Hólastóll á, er hér var komið, landeign
alla frá Merkiá og inn á afrétt, en land Nýjabæjar nær frá Tinná
og svo langt á fjöll fram, sem vötn draga.*
Á miðöldum braut kirkjuna og garðinn að Ábæ í hamförum ár-
innar.13 Vegna þess hve kirkjugatan að Goðdöium er löng og tor-
sótt, var nýtt guðshús reist, en ekki leyfður að því gröftur. Hefur
kirkjugarðsstæði þótt hæpið við þessa reynslu, en illt að mati þeirra
tíma, ef kirkjugarð braut. Nægir þar að vísa til hinnar gömlu trúar
á upprisudaginn. Verður því að kalla tregðu kirkjuvalda á að leyfa
gröft að Ábæ skiljanlega að svo komnu, en ekki viðleitni í þá átt,
* Til frekari glöggvunar skal hér bent á ritgerð Björns Egilssonar á
Sveinsstöðum um byggðina í Austurdal, Jólabl. Dags 1950.
47