Skagfirðingabók - 01.01.1973, Blaðsíða 74

SKAGFIRÐINGABÓK
kunn hér á landi um langt skeið. Munu flestir hafa litið á hana
sem hverja aðra þjóðsögu, sem litla eða enga stoð eigi í veruleik-
anum. Þetta mun þó aldrei hafa verið kannað niður í kjölinn, eða
að svo miklu leyti sem unnt er.
Hér á eftir verður gerð nokkur tilraun til að grafa fyrir þær ræt-
ur, sem þessi frásögn er vaxin upp af, og þá farið eftir leiðum, sem
varðaðar eru fáeinum rituðum heimildum frá fyrri tíð, og þá eink-
um þeim, sem næstar eru atburðinum sjálfum. Ætti þá hver og
einn að eiga hægar með að gera upp við sjálfan sig, hvort honum
finnst hann trúlegur eða ekki.
Sagnfræðingar okkar munu sammála um, að ævisöguþáttur Jóns
biskups Arasonar og niðjatal, sá, er hin tilvitnuðu upphafsorð hér
eru tekin úr, sé saminn af séra Þórði Jónssyni í Hítardal, sem var
kunnur og stórmerkur fræðimaður, fæddur um 1609. Er fullvíst
ætlað, að hann hafi m. a. stuðzt við ritaðar minnisgreinar um Jón
biskup eftir þá Magnús Björnsson, sonarson biskupsins, og Odd
biskup Einarsson, sem var mikill þjóðfræðaunnandi. Var sá fyrr-
nefndi níu ára að aldri, þegar þeir feðgar voru teknir af lífi, en
hinn síðarnefndi var fæddur níu árum eftir þann atburð. Þurfti því
ekkert að fara þarna á milli mála. Eru þessar minnisgreinar beggja
prentaðar í Biskupasögunum. En ekki er þar getið þessa þáttar úr
lífi Helgu Sigurðardóttur, enda þrjóta báðar frásagnirnar við heim-
flutning líkama þeirra feðga norður að Hólum. En séra Þórður gat
auðvitað haft nægar aðrar öruggar heimildir fyrir sér um útivist
Helgu sumarið 1551, þar eð hann er samtímamaður þeirrar kyn-
slóðar, sem tók við af hinni, er var á vaxtarskeiði um miðja 16.
öld, og einnig samtímamaður Odds biskups um skeið.
Nú mun ritgerð séra Þórðar ekki vera lengur til í frumriti nema
að litlu leyti, heldur í afriti séra Jóns Olafsronar á Lambavatni, f.
um 1640, hins þarfasta manns, er skrifaði upp margt handrit, og
myndu ýmis þeirra óefað glötuð nú, ef hans hefði ekki notið við.
Er talið, að séra Jón hafi aukið einhverju við frásögn séra Þórðar, og
þá líklega helzt við niðjatal Jóns biskups. — Þess má geta hér, að
móðir séra Jóns á Lambavatni var bóndadóttir frá Minni-Ökrum í
Skagafirði, Halla Jónsdóttir. Sjálfur dvaldi hann í átta ár á Hólum,
72