Tímarit um menntarannsóknir - 01.06.2012, Side 14

14
Gunnlaugur Sigurðsson og Kristján Kristjánsson
helmingi tilfella, án þess að nokkur sérstök
skýring liggi fyrir hvers vegna það geri
það ekki líka í hinum helmingnum. (Al-
menningur sem les um niðurstöðurnar í
fjölmiðlum skilur þær hins vegar oft ceter-
is-paribus skilningi, sjá Keller, 2011.) Annar
vandi er sá að hinar meintu „hlutlægu“
breytur félagsvísindanna, þar á meðal
menntunarfræðanna, eru einatt fengnar
með tölfræðilegum útreikningum út frá
spurningalistum þar sem svörin eru ekki
„hlutlægari“ en svo að auðvelt virðist að
framkalla blekkingar og sjálfsblekkingar
með minni háttar aðstæðu- og orðalags-
breytingum (Nisbett og Ross, 1980). Þessi
„eðlisfræði mannlífins“ er því oftar en ekki
fremur grunnfær og hvikul.
Talsmenn eigindlegrar aðferðafræði ein-
blína á þessa agnúa og bjóða í staðinn upp
á rannsókn á huglægum rauntengslum sem
velta á „djúpum skilningi“ á orðum rann-
sóknarviðfanganna. Heimspeki (veru- og
þekkingarfræði) eigindlegra rannsóknar-
aðferða er sótt í smiðju heimspekinganna
Husserls og Heideggers. Hængurinn þar
er hins vegar sá að vegna andúðar á „vís-
indalegum pósitífisma“ og upphafningar
á svokallaðri „hugsmíðahyggju“, sem ein-
staklingsvæðir þekkingarsköpunina, hafa
eigindlegir aðferðafræðipostular gleymt
þeirri sameiginlegu forsendu Husserls og
Heideggers að eigindleg rannsókn eigi
að afhjúpa sameðli mannlegrar skynjunar
og reynslu. Þvert á móti er nú á dögum
einatt talað um viðmælendur rannsak-
andans sem „meðrannsakendur“ og þeir
taldir, hver um sig, æðstu dómarar á eðli
eigin reynslu og skynjana. Hið „huglæga“
hjá Husserl og Heidegger, sem vísaði til
huglægni mannsandans sem slíks, er orðið
samheiti yfir „hið einstaklingsbundna“
eða „hið afstæða“: ritskýring án nokkurs
sameiginlegs texta (sjá t.d. beitta gagnrýni
og dæmi hjá Paley, 1997; 1998). Það er um
leið orðið að nokkurs konar sjálfgefnum
fyrirvara í 3. kafla ritgerða sem samdar
eru undir merki eigindlegrar aðferðafræði
að „ekki megi alhæfa út frá reynslu hinna
fáu viðmælenda á þýðið“. Þessi varnagli
gleymist þó einatt í 5. kafla slíkra ritgerða
þegar höfundur tekur að draga víðtækar
ályktanir af niðurstöðum sínum, til dæmis
um kennara, nemendur eða foreldra al-
mennt. Ekki þarf að leita langt yfir skammt
að dæmum um þetta þar sem við sjálfir
höfum átt leiðsagnaraðild að mörgum
slíkum ritgerðum og erum því síst undan-
skildir sök að þessu leyti.
Úti í hinum stóra heimi virðist þeim
fjölga sem líta á valið milli hinnar gengis-
felldu eðlisfræði megindlegra rannsókna
og uppblásnu einstaklingshyggju eigind-
legra rannsókna sem afarkosti. Heimspek-
ingar og kennilega sinnaðir félagsfræð-
ingar eiga til dæmis erfitt með að staðsetja
sig með tilliti til þessara kosta og upplifa
sig oft sem þorska á þurru landi í aðferða-
fræðinámskeiðum (sjá t.d. Suissa, 2006).
Efasemdir um þessa afarkosti snúast þá
ýmist um að greinarmunurinn á milli
þeirra sé „eigindlega óþarfi í megindatrið-
um“ (Sigurður J. Grétarsson, 2003) eða að
hugsanlega séu til vísindalega marktækar
aðferðir, svo sem hugtakagreining eða
söguleg orðræðugreining, sem falli undir
hvorugan flokkinn (Ingólfur Á. Jóhann-
esson, 2010; Kristján Kristjánsson, 2003). Í
næsta kafla þessarar ritgerðar kynnum við
hugmyndir fræðimanna sem ganga út frá
því að sumar markverðustu rannsóknir