Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2017, Side 20

19
lögmálum þegar kemur að markmiði og viðfangi, að meginviðfangsefni
sínu.14
Hugmyndirnar sem Freud setti fram um kynhvötina í fyrstu útgáfu
Þriggja ritgerða árið 1905 ollu miklum usla í samfélagi sálgreinenda, sem
voru margir hverjir – þar á meðal Carl Gustav Jung – hliðhollir þróun-
arfræðilegu nálguninni. Skoða má þær umfangsmiklu viðbætur sem Freud
gerði við útgáfu ritgerðanna árið 1915 sem tilraun til að svara Jung, en
þar bætir Freud meðal annars við kenningunni um Ödipusarduldina15 og
leggur aukna áherslu á sálrænan þroska – sem felur óhjákvæmilega í sér
skírskotanir til stöðnunar eða vanþroska – og ólík stig í þróun kynverund-
arinnar.16 Bent hefur verið á að lokaútgáfa ritgerðanna þriggja, sem hefur
þar til nýlega jafnframt verið sú eina sem hefur verið aðgengileg í enskri
þýðingu, sé að mörgu leyti mótsagnakennd. Það má að hluta til skýra með
hliðsjón af hinum ótalmörgu viðbótum höfundar við textann. van Haute
og Westerink, auk bókmenntafræðingsins Leo Bersani og annarra, hafa þó
bent á þýðingu þess að svo virðist sem tvær ólíkar kynverundir séu í text-
14 Sama rit, bls. xvi og xxv.
15 Torfi H. Tulinius skýrir Ödipusarduldina á eftirfarandi hátt í grein sinni „Adam og
Eva í Júragarðinum“: „Samkvæmt [kenningu Freuds um Ödipusarduldina] fyllast
öll börn kynferðislegri þrá til foreldris af gagnstæðu kyni og samhliða því hatri á
foreldrinu af sama kyni. Á Ödipusarstiginu læra þau að bæla þessa þrá og göfga,
sem er nauðsynlegur undanfari þess að geta beygt sig undir reglur samfélagsins og
einnig að mynda eðlileg tengsl við einstakling af gagnstæðu kyni á fullorðinsárun-
um.“ Sjá Torfi H. Tulinius, „Adam og Eva í Júragarðinum“, Heimur kvikmyndanna,
ritstj. Guðni Elísson, Reykjavík: Forlagið, 1999, bls. 459–475, hér bls. 469. Um
Ödipusarstigið og femíníska gagnrýni á kenningar Freuds, sjá Dagný Kristjáns-
dóttir, Kona verður til, Reykjavík: Bókmenntafræðistofnun og Háskólaútgáfan,
1996, bls. 102–109. Um Ödipusarduldina í kenningum Lacans, sjá Alda Björk
valdimarsdóttir, „‚Á frátekna staðnum fyrir mig‘: Ást og dauði í Tímaþjófinum í
ljósi sálgreiningar“, Hef ég verið hér áður?, Reykjavík: Háskólaútgáfan, 2011, bls.
113–144, hér bls. 114–116.
16 Sama rit, bls. xxviii. Freud bætti lýsingu á ólíkum þroskastigum kynverundar barns-
ins við aðra ritgerðina árið 1915. Fyrst fór að bera á sjónarhorni sem leggur áherslu
á þroska í útgáfunni frá 1911, en slíkt sjónarhorn er svo til algjörlega fjarverandi í
útgáfunni frá 1905 (Sjá Philippe van Haute og Herman Westerink, „Introduction“,
bls. lxxiv). Sjá má þessa áherslu á þróun kynverundarinnar í meginniðurstöðu
ritgerðanna sem Freud dregur saman í lokaútgáfu þeirra, sem kom út árið 1926,
þannig að „tilhneiging til frávikshegðunar (e. perversions) sé upprunaleg og almenn
tilhneiging mannlegrar kynhvatar“ en að það sem teljist „eðlileg kynhegðun“ – þar
á hann sérstaklega við gagnkynhneigð og kynlíf sem miðar að kynæxlun – „verði til
vegna líffræðilegra breytinga og sálrænna hamla sem fylgja þroska.“ Sjá Sigmund
Freud, „Three Essays“, bls. 231.
AF USLA OG ÁREKSTRUM