Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Síða 76

S i g r í ð u r D ú n a K r i s t m u n d s d ó t t i r
76 TMM 2014 · 2
en hún hafði það verkefni að ráðast með vopnum að leiðtogum aðskiln-
aðarstefnunnar og lögreglunni. Einnig skyldi hún vinna skemmdarverk
og sprengja upp stjórnarstofnanir, verksmiðjur, orkuver og fleira sem
var undirstaða efnhagslífsins. Fyrsti yfirmaður þessarar hernaðardeildar
var Nelson Mandela og var hann umsvifalaust settur á skrá yfir eftir-
lýsta hryðjuverkamenn, einnig utan Suður-Afríku, eins og í Bretlandi og
Bandaríkjunum. Árið 1962 var hann handtekinn og dæmur í ævilangt
fangelsi á Robin-eyju ásamt Walter Sisulu og fleiri forystumönnum Afríska
þjóðarráðsins. Hófst þá fangavistin langa.
Mandela var ekki tekinn af skrá Bandaríkjamanna yfir hryðjuverkamenn
fyrr en árið 2008. Ég var þá í Suður-Afríku og þótti mér eftirtektarvert
hversu litla athygli þetta vakti þar, menn eins og ypptu öxlum. Sennilega
myndum við líka yppta öxlum ef stjórnvöld einhvers ríkis tækju Jesú Krist
af skrá yfir hryðjuverkamenn.
Friðarhöfðinginn
Fangarnir voru tryggilega geymdir í fangelsi sínu á Robin-eyju næstu
áratugi, en þegar kom fram undir 1990 varð ljóst að aðskilnaðarstjórnin
gat ekki haldið stefnu sinni óbreyttri mikið lengur. viðskiptabönn voru
við að leggja efnhaginn í rúst, ríkið var fyrirlitið og einangrað á alþjóða-
vettvangi og ástandið heima fyrir þróaðist hratt í átt að borgarastyrjöld.
Afríska þjóðarráðið notaði hvert tækifæri til að hvetja fólk til uppreisna gegn
stjórnvöldum og blóðsúthellingar voru daglegt brauð. Árið 1986 var neyðar-
ástandi lýst yfir í landinu
Og þá beindust augu manna að fanganum á Robin-eyju sem þegar var
orðinn að tákni fyrir réttlæti og frelsi, jafnt heima fyrir sem á alþjóðavísu.
Leynileg samskipti hófust á milli Mandela og stjórnvalda en þau voru hvorki
sjálfgefin né auðveld. Stjórnvöld voru hikandi og úrræðalaus og Afríska
þjóðarráðið var á móti öllum friðsamlegum samskiptum við óvininn. Ef til
vill var það stærsta afrek Nelson Mandela að halda sínu striki á þessum tíma;
tala við stjórnvöld og sannfæra Afríska þjóðarráðið um að samningar væru
eina færa leiðin. Þegar hér var komið sögu var gamli stríðsmaðurinn orðinn
þess fullviss að ef ætti að forðast frekari blóðsúthellingar og hörmungar yrðu
stríðandi aðilar að tala saman.
Það var þó ekki fyrr en í ágúst 1989 þegar de Klerk tók við af P.W. Botha
sem formaður Þjóðarflokksins og forseti landsins sem hreyfing komst á
málin. Mandela segir í endurminningum sínum að de Klerk hafi ekki verið
neinn hugsjónamaður heldur hafi hann fyrst og fremst verið pragmatisti eða
raunsæismaður sem kunni að haga seglum eftir vindi. Hann segir einnig
að hann hafi hlustað agndofa á þingsetningarræðu de Klerk í febrúar 1990
þegar de Klerk hafi í raun hafið afnám aðskilnaðarstefnunnar og lagt grunn-
inn að lýðræði í Suður-Afríku. Í ræðunni tilkynnti de Klerk að banninu á