Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Page 90

R e y n i r A x e l s s o n
90 TMM 2014 · 2
hringurinn er án efa frægasta listaverk sem byggist að miklu leyti á íslenzkum
bókmenntaarfi. Að svo sé hefur aldrei verið neitt leyndarmál, því að Wagner
lýsti mikilvægustu heimildum sínum sjálfur. En vegna þess orðspors sem
fer með réttu eða röngu af Wagner sem öfgafullum þýzkum þjóðernissinna
virðist það vera algeng skoðun erlendis að efni Niflungahringsins sé einungis
sótt í fornar þýzkar bókmenntir, einkum og sér í lagi í Niflungakvæðið, sem
er frá því einhverntíma á áratugunum kringum 1200. Það er mikill mis-
skilningur. Þótt eitthvað örlítið af efnivið Hringsins sé sótt í Niflungakvæðið
er meirihlutinn fenginn úr íslenzkum heimildum: Samkvæmt talningu Árna
Björnssonar eru fjórir fimmtu af „aðfengnum minnum“ í Niflungahringnum
úr íslenzkum bókmenntum einum, einn sjötti er sameiginlegur þýzkum og
íslenzkum fyrirmyndum, og aðeins einn tuttugasti úr þýzkum bókmenntum
einum.3
Ennfremur verður varla um það deilt að vinsældir Wagners hafa aldrei
verið meiri en nú, og þær fara vaxandi: Á nítjándu öld og langt fram eftir
þeirri tuttugustu gat ekki hver sem vera skal hlustað á Wagner-óperu í heild.
Til þess þurfti að búa í borg með óperuhúsi sem hafði burði til að setja slíka
óperu á svið, eða þá að skipuleggja ferð til slíkrar borgar. En eftir að breið-
skífan kom til sögunnar upp úr 1950 gátu æ fleiri leyft sér að hlusta á óperur
Wagners, og það oftar en einu sinni, sem er bráðnauðsynlegt til að átta sig
almennilega á þeim, og nú má líka horfa á þær af mynddiskum og sjá þær
og heyra í kvikmyndahúsum í beinni útsendingu frá frægum óperuhúsum.
Það er dýrt að flytja Wagner-óperu. Ný uppsetning Niflungahringsins taldist
jafnan til tíðinda. En nú keppast óperuhús um víða veröld við að setja hann
á svið. Á afmælisárinu var hann fluttur meira en fjörutíu sinnum víðs vegar
um heiminn, og það er slegizt um miðana. Biðlistar eftir miðum á atburði
sumarhátíðarinnar í Bayreuth, þar sem verk Wagners eru flutt í húsinu sem
hann lét teikna eftir sinni forskrift og byggja sérstaklega til að láta flytja þar
verk sín, eru það langir að biðtíminn er að sögn nálægt tíu árum.
En hvað getur það þá verið sem gerir Wagner umdeildan? Svarið er einfalt:
Adolf Hitler.
Óvinir, vinir og aðdáendur
Ítalski rithöfundurinn og fræðimaðurinn Umberto Eco segir frá því í nýlegu
ritgerðasafni sínu4 að fyrir einhverjum árum hafi hann lent í samræðum við
leigubílstjóra í New York. Bílstjórinn var frá Pakistan og vildi vita hvaðan
Eco kæmi. Hann sagðist koma frá Ítalíu. Bílstjórinn vildi vita hve margt fólk
byggi þar og varð hissa þegar hann frétti hve fáir það væru og að tungumál
þeirra væri ekki enska. Síðan spurði hann: Og hverjir eru óvinir ykkar? Þegar
Eco hváði útskýrði bílstjórinn að hann vildi vita hvaða þjóð það væri sem
Ítalir hefðu barizt við í aldanna rás, sem þeir ættu við að etja í stöðugum
þjóðernisríg og landamæraátökum, hverjir væru stöðugt að drepa Ítali og