Úrval - 01.05.1953, Blaðsíða 17

JÖRÐIN SNÝST MISHRATT
15
stjarnanna, hlaut breytingin að
vera á gangi stjarnanna, eða
réttara sagt jarðarinnar, en ekki
úranna.
Þessar breytingar voru á tak-
mörkum hins mælanlega og
stjörnufræðingarnir voru því
ekki ánægðir með kvartsúrið,
þeir vildu fá enn nákvæmari
tímamæli sem gæti mælt tug-
þúsundustu hluta úr sekúndu.
Og menn grunaði hvar hans
væri að leita.
Ammoníak er efnasamband
sem þekkzt hefur öldum saman.
Ef komið er af stað tíðri sveiflu-
hreyfingu í ammoníaklofti, þá
kemur í ljós að það gefur frá
sér háttbundin merki, sem eiga
upptök sín í sjálfri sameind efn-
isins. Þessar háttbundnu sveifl-
ur í innri gerð sameindarinnar
eru svo reglulegar að ekkert
virðist geta raskað gangi þeirra.
Með því að láta þær stjórna
gangi pendúls höfðu menn búið
til það sem kallað hefur verið
atómúrið og er enn nákvæmara
en kvartsúrið.
Atómúrið er þó svo nýtt af
nálinni, að það sem stjörnufræð-
ingarnir vita um hinar skamm-
vinnu breytingar á gangi jarð-
arinnar hafa þeir fundið með
kvartsúrinu. Þeir hafa fundið að
jörðin hægir á sér á tímabilinu
frá nóvember til maí, en hraðar
sér aftur sumar- og haustmán-
uðina; mesti munurinn á sumri
og vetri er áttundi hluti úr
sekúndu.
Þessar árlegu sveiflur hafa
stjörnufræðingar þekkt í ára-
tug. En skýringuna vita menn
enn lítið um. Vér vitum að í des-
ember er jörðin hálfri milljón
mílna nær sólu en í júní og fær
þá örfáum hundraðshlutum
meiri hita frá sólinni. Kannski
er orsökin fólgin þar. En hvern-
ig vitum vér ekki. Heimsskauta-
ísinn hlýtur að rninnka og vaxa
samsvarandi og vatnsmagnið í
höfunum að breytast, hraði
vindanna getur einnig breytzt,
og svo virðist sem viðtækar
breytingar hátt í gufuhvolfinu
geti haft sín áhrif. En engin ein
af öllum þeim skýringum sem
menn hafa sett fram virðist geta
leyst gátuna. Því miður mun
atómúrið ekki verða stjörnu-
fræðingunum til mikils gagns í
þessu efni. Öðru máli gegndi ef
athugunarstöðvar þeirra væru á
tunglinu þar sem ekkert and-
rúmsloft er. Hér á jörðinni setur
ókyrrð og breytileiki loftsins
rannsóknum vorum á gangi
stjarnanna takmörk.
Nú mætti kannski að lokum
spyrja einnar spurningar: Hvað
koma allir þessir straumar og
breytingar við snúningi jarðar-
innar? Af hverju hægir jörðin á
sér þegar hún gildnar um mið-
baug en herðir á sér þegar hún
grennist ?
Það er líklega auðveldast að
skýra þetta með alkunnu sýn-
ingaratriði í sirkus. Margir hafa
sjálfsagt séð loftfimleikamann
hanga á tönnunum í snúru og
snúast eins og snarkringla. Þeg-