Úrval - 01.05.1953, Blaðsíða 16

14
ÚRVAL
hann minnkandi. Getur það
valdið auknum snúningshraða
jarðarinnar? Það er óvíst. Ef ís-
inn bráðnar, rennur vatnið í
sjóinn og í átt til miðbaugs og
ætti það að draga úr snúnings-
hraða jarðarinnar.
Vér vitum að í iðrum jarðar
er einnig ýmislegt að gerast.
Möndull jarðarinnar er ekki
kyrr, pólarnir færast svolítið til
frá ári til árs og mánuði til mán-
aðar. Það er ekki mikið, maður
sem gengur um í stórri íbúð
hreyfir sig eins mikið á fáeinum
mínútum og norðurpóllinn á
einu ári. Þessar hreyfingar
pólanna eru óreglulegar, og
menn þykjast hafa orðið þess
varir að þær breyttu um stefnu
við jarðskjálfta.
Þekking vor á iðrum jarðar
er takmörkuð. Vér lifum á yfir-
borði hennar og dýpstu göng og
borholur ná ekki nema 2—3 km.
niður eða hálfan þúsundasta
hluta af leiðinni til miðdepils
jarðarinnar. En á 50—100 km.
dýpi eiga rætur f jallanna að vera
bráðnaðar í einskonar seigfljót-
andi deig, sem ber uppi jarð-
skorpuna með meginlöndum sín-
um og úthöfum, líkt og hópur
báta sem flýtur í hafnarkví.
Það má líkja jörðinni við belg
úr þunnu gleri, sem fullur er af
fljótandi glóðheitu gleri. Belgur-
inn hreyfist sennilega utan yfir
innihaldi sínu, og við það ættu
að myndast hringiður sem
ganga þvert í gegnum iður jarð-
arinnar, ósýnileg boðaföll sem
byltast sitt á hvað. Og hugsan-
legt er að þarna leynist orsök
hinna ójöfnu breytinga á snún-
ingi jarðarinnar sem stjörnu-
fræðingarnir hafa getað mælt
með hinum stóru pendúlklukk-
um síðan á miðri sextándu öld.
Og nú komum vér loks að
þriðju og síðustu snúningsbreyt-
ingunni, þeirri sem verður ár-
lega. Áður fyrr þegar stjömu-
fræðingur hafði tvær nætur í
röð athugað hvernig sama
stjarnan, titrandi eins og blóm
á straumi tímans, hafði farið
yfir þræðina í kíki hans, þá vissi
hann að öll stjömuúr hans áttu
að hafa gengið nákvæmlega 24
stundir, hvorki meira né minna.
Jörðin snerist einn hring á þeim
tíma, og eftir sama tíma kom
sama stjarnan inn á sjónasvið
kíkisins og mjakaðist yfir þráð-
inn í miðju þess, — sem boð-
skapur frá geimnum handan
tunglsins þar sem allt endurtók
sig í sífellu og alltaf á sama
tíma.
Þetta var líka svo þangað til
kvartsúrið kom til sögunnar, en
það er margfalt nákvæmara en
eldri úr. Kvartsúrin byggja.st á
sveiflum kristalla fyrir áhrif
rafmagns.* Þegar farið var að
nota þau kom í ljós að þau
breyttu gangi sínum ef þau vora
borin saman við gang stjarn-
anna. En af því að öll kvartsúr
breyttust eins gagnvart gangi
* Sjá „Mæling- tímans“ í 1. hefti
11. árgangs.