Úrval - 01.05.1953, Blaðsíða 59

I HVERJU ER BÓKMENNTUM NUTlMANS ÁFÁTT?
57
veruleiki sem þeir draga sig inn
í, dugi þeim aðeins meðan hinn
ytri veruleiki helzt nokkurnveg-
inn óraskaður. I skáldskapnum
hefur þessi stefna ekki látið
mikið til sín taka hér á landi,
en þess sjást merki, að hún er
á næstu grösum. Ötryggir breyt-
ingatímar, áður en nokkuð veru-
legt hefur gerzt, eru jafnan sér-
lega góður jarðvegur fyrir dul-
speki og innhverfar, óraunhlýt-
ar hugmyndir.
Eða lítum á sænska „förtital-
ismann“*) á stríðsárunum. Það
er mín skoðun, að meginhvötin
sem lá til grundvallar þessari
bókmenntastefnu hafi verið sú,
að hin ungu skáld fundu að þau
stóðu utan við stríðið, jafnframt
því sem þau höfðu sífellt yfir
höfði sér ótta óvissunnar, bland-
inn meira eða minna réttlætan-
legu samvizkubiti út af aðgerða-
leysi sænsku þjóðarinnar. I Nor-
egi, Danmörku og Finnlandi
fékk óttinn og þjáningin aftur
á móti á sig einfalda, skýra
mynd, af því þau voru veruleiki.
En nú virðist röðin komin að
oss. Förtitalismi vor er á ferð-
inni tíu árum á eftir tímanum.
Ég vil ekki orða það svo, að
vér lifum nú aftur stund milli
stríða. Sagði ég milli stríða?
Vér lifum á stríðstímum, þó svo
virðist sem vér stöndum utan
við þessa stundina. Og á sama
*) Bókmenntastefna, sem ungtr
sænskir rithöfundar aðhylltust á
stríðsárunum og kennd var við ára-
tug sinn (förti-tal). — Þýð.
hátt og sænsku förtitalistarnir,
erum vér ekki vissir um hvað
koma muni fyrir oss á morgun.
Á fjórða tug aldarinnar voru
norskar bókmenntir, eða að
minnsta kosti róttækir höfund-
ar, þrátt fyrir allt bjartsýnir
af því að þeir fundu, að þeir
höfðu eitthvað áþreifanlegt að
berjast við. En norskar eftir-
stríðsbókmenntir gefa ömurlega
mynd af rithöfundum, sem berj-
ast við sjálfa sig, við gamlar
hugsjónir sínar, við óljósa, ógn-
andi vitund um að eitthvað hljóti
að vera bandvitlaust einhvers-
staðar.
Stafar þessi klofningur í sál-
inni af því að rithöfundarnir eru
innst með sjálfum sér farnir að
efast um að siðmenning Vestur-
landa eigi lengur framtíð fyrir
sér — eins og hún lýsir sér í
dag? Eða efast þeir um að þeir
geti miklu um þokað til eða frá ?
Þetta Jakobsstríð milli efa og
villu birtist skýrast í ljóðagerð-
inni bæði í Noregi og í nágranna-
löndum vorum — ef frá eru tal-
in þau skáld, sem leita hælis í
nýjum og einangruðum Innri
Veruleika, þar sem þeir hafa
skriðið í skjól í þeirri fánýtu von
að komast hjá því að vökna í
fæturna í nýju syndaflóði.
Niðurstöður þessara hugleið-
inga minna eru þá þessar:
Mér virðist bókmenntir vorar
— ekki aðeins norskar bók-
menntir, heldur einnig þær —
skorti veruleikaskyn eða blátt
áfram löngun til að horfast I