Úrval - 01.05.1953, Blaðsíða 18

26
CTRVAL
ar fimleikamaðurinn teygði út
handleggina og fæturna þá dró
úr snúningshraðanum, en ef
hann klemmdi saman fætuma
og hendurnar niður með síðun-
um, þá tók hann að snúast hrað-
ar. Hann hafði minnkað tregðu-
vægi (tröghetsmoment) sitt,
eins og eðlisfræðingarnir myndu
kalla það; meira af þyngd hans
eða efnismagni (massa) varnær
þeirri línu sem hann snerist um
heldur en þegar handleggir. og
fætur var útrétt.
Sama máli gegnir um jörðina
og möndul hennar. Ef vér gæt-
um allt í einu flutt eðlisþyngstu
hluta jarðarinnar úr miðju
hennar og út á yfirborðið við
miðbaug, þá myndi snúnings-
hraðinn minnka. Ef vér gætum
safnað öllu vatni úthafanna í
tvær ísblakkir við heimsskaut-
in, þá mundi sólarhringurinn
styttast drjúgum. Straumar og
tilflutningar í andrúmsloftinu
hafa sömu áhrif þótt þeirra
gæti að sjálfsögðu margfalt
minna vegna þess hve loftið er
létt.
En þrátt fyrir alla þekkingu
vora vitum vér svo lítið um
hvernig hin glóandi eðja í iðrum
jarðar streymir og byltist und-
ir jarðskorpunni, hvemig hið
mikla vatnsmagn úthafanna
breytist frá miðbaug til heims-
skauts, og hvernig ósýnilegir
straumar flytja hin efri loftlög
gufuhvolfsins langar leiðir, að
vér verðum að leita allsstaðar
til að afla oss þekkingar á jörð-
inni. Kannski er hana að finna
í hinum síkviku litbrigðum
tunglmyrkvans, eða í snar-
kringlusnúningi jarðarinnar,
sem leggur einn þúsundasta
hluta sekúndunnar við annan á
árþúsundum og tekur þá aftur
á árhundruðum, sem eykur
hraða sinn á vorin, en svo lítið
að kvartsúrið getur tæpast mælt
það. Það minnir oss á hinn forna
hugsuð sem sagði að enginn gæti
vaðið tvisvar út í sama fljótið:
þegar hann veður út í það öðra
sinni er það ekki lengur sama
fljótið.
Og skyldi ekki Herakleit
gamli verða undrandi ef hann
risi upp úr gröf sinni og heyrði
um uppgötvanir afkomenda
sinna? Eins og straumur tím-
ans geti breytt hraða sínum?
Hvort svo er í raun og vera mun-
um vér naumast nokkurn tíma
fá að vita. En þangað til meinar
oss væntanlega enginn að trúa
því að sá tími sem vísindin gefa
oss í dag, sá tími sem sveiflur
kristallanna og sameindanna
sýna, sé óskeikull.

Nýtízku heimili: Staður þar sem öllu er stjórnað með straum-
rofum nema börnunum. __ English Digest.