Úrval - 01.05.1953, Blaðsíða 14

Jörðin snýst ekki aðeins mishratt,
heldur hægir hún jafnt og
þétt á sér.
Jörðin snýst mishratt.
Grein úr „Hörde Ni“,
eftir Per Collinder.
IFORNÖLD syrgðu menn
horfna gullöld, en samt
lifðu menn þá í heimi þar sem
margt furðulegt gat gerzt. Þeir
gátu talað um að vagn sólarinn-
ar hefði einu sinni stefnt til
jarðar og nærri brennt hana til
ösku. Og í Gamla testamentinu
er frásögn af því hvernig sólin
stóð kyrr í Gídeon og tunglið
í Ajalon-dal. En umgerð frá-
sagnarinnar sýnir hve sannfærð-
ur sögumaðurinn var um óskeik-
ulieik sólarinnar, sem markar
dag og nótt með göngu sinni
yfir himininn.
Vér nútímamenn höfum alizt
upp við þá skoðun, að það sé
jörðin sem snýst um þúsund-
mílna möndul sinn gegnum
heimsskautin, og að hún mæli
straum tímans af nákvæmni sem
ekkert getur raskað.
En fyrir hálfri annarri öld,
þegar Edmund Halley forstjóri
stjörnutumsins í Greenwich, var
að rannsaka gamlar frásagnir
af sólmyrkvum, komst hann að
raun um, að fyrir tvö þúsund
árum höfðu sólmyrkvarnir verið
á eftir sínum tíma, en voru nú á
undan honum, rétt eins og
tunglið kæmi nú fyrr í beina línu
milli sólar og jarðar og skyggði
á sólina. Tunglið hlaut því að
fara örlítið hraðar nú en fyrir
tvö þúsund árum.
Sjálfsagt er það rétt. En
hundrað árum á eftir Halley
tók Immanuel Kant þetta mál
til íhugunar og sagði: Það þarf
alls ekki að vera tunglið sem
hreyfist hraðar. Það getur ver-
ið jörðin sem fer hægar; það
geta verið sjávarföllin sem
tunglið kemur af stað á jörð-
inni, sem hafa smámsaman
dregið úr snúningshraða jarð-
arinnar um möndul sinn.
Vér vitum nú að Kant hafði
rétt fyrir sér. Það var sem sé
ekki aðeins tunglið, heldur einn-
ig sólin og pláneturnar, sem
virtust fara hraðar nú en áður.
Og það hlýtur að stafa af því
að snúningshraði jarðarinnar
hefur minnkað. Það þarf um tvo
miljarða hestafla til að hægja
á jörðinni og auka lengd sólar-
hringsins um þúsundasta hluta
úr sekúndu á einni öld. Svo virð-