Læknaneminn - 01.04.1994, Qupperneq 42

létta verknum. Kínverjar notuðu einnig matarkúra,
nudd og ilmmeðferð í sama skyni.
Egiftar trúðu því að verkir kæmu að handan, frá
framliðnum sálum sem brygðu sér inn í kropp hins
sjúka í skjóli nætur gegnum nasir eða eyru. Þess
vegna var reynt að losna við andana með uppköstum,
þvaglátum, hnerrum eða gegnum svita. Önnur aðferð
egifsk var að sækja hrökkfísk úr ánni Níl og skella á
meiðsl. Þarna er komin frumstæð raförvunarmeðferð1.
Hún er nú er notuð og virðist auka endorfínlosun í
bakhomi mænunnar með því að koma af stað boðum
eftir snerti- og þrýstitaugum. Eftir þessum taugum
berast svo hömlunarboð sem miða að því að loka
verkjaportum en það leiðir svo til þess að verkjaboð
eiga ógreiðari aðgang að brautum til heilans.
Um 250 árum fyrir Krist höfðu Grikkir komist að
þeirri niðurstöðu að til væru a.m.k. tvenns konar
taugar, hreyfítaugar og skyntaugar, jafnframt því að
sýna fram á að heilinn er hluti taugakerfisins. Samt
heldur William Harvey því fram 1628 að allar
tilfinningar, og þar með kvöl, séu frá hjartanu runnar
og berist með æðunum. Þessi kenning Harveys verður
sem skratti úr sauðarlegg þegar haft er í huga að bæði
Galenos (131 -201 e. Kr.) og Paracelsus2 3 (1493-1541)
héldu vinnu Grikkjanna áfram. Galenos með því að
skýra enn frekar lífeðlisfræði taugakerfísins, líffræði
höfuð-, mænu- og ósjálfráðra tauga og koma með þá
kenningu að heilinn væri miðstöð skyns og tilfmninga.
Frá Paracelsus er fram komin hin klassíska kenning
umtengsl verkjaviðbólgu (calor, rubor, dolor, tumor,
functio laesáý. Um langan aldur hafa menn reynt að
stemma stigu við verkjum með jurtum eðajurtasoði.
Þannig notuðu Babyloníumenn jurtaseyði gegn
verkjum um 2250 f. Kr. og vitað er að Egiftar notuðu
ópíumvalmúann í sama tilgangi um 1550 f. Kr.. A
tímum Hómers voru menn farnir að nota vín til
verkjadeyfinga og reyndar allar götur síðan!
Kínverjar hafa árþúsundum saman notað jurtir
sem verkjalyf og lengi ópíumvalmúann en einnig
unnið úr honum ópíum. Nútímaverkjameðferð byggir
mjög á þessu sama, nefnilega að nota veik og sterk
morfín4 á réttan hátt. Vestræn menning var í þessum
efnum lengi aftarlega á merinni. I byrjun nítjándu
aldar tekst fyrst að einangra morfín úr ópíum og um
miðja öldina sýnir Bandaríkjamaðurinn William
Morton fram á að nota má etra sem svæfingarlyf. I lok
aldarinnar kemur svo Aspirín®5 (acetýlsalicýlsýra)
fram.
Sálarffæðilegar aðferðirhafa lengi verið tíðkaðar en
oft undir merkjum trúar. “Frumstæðar” þjóðir líta oft
á óþol gegn verkjum sem persónuleikagalla og ekki
þarf að fara djúpt í íslensku þjóðarsálina til þess að
finnasvipað: “Berðuharmþinníhljóði,sveinstauli!”,
“iss, ferðu að grenja!” Eins og að framan greinir, hafa
ýmsar aðferðir verið notaðar í gegnum aldimar ti 1 þess
að beina huga sjúklings frá verkjum. Söngvar,
síbyljubænir og þulur fyrri tíma eru því ekki eins
frábrugðnar nútímaslökunaraðferðum og ætla mætti!
Það er ekki fyrr en um miðja tuttugustu öld, eftir að
bandaríski svæfingarlæknirinn John Bonica setur á
stofn fyrstu verkjamóttökuna, að farið er að líta á
verkjameðferð sem sérgrein. 1 kjölfar þessa fara að
skjóta upp kollinum þverfaglegir hópar sem hafa að
markmiði að grípa á verkjavandamálum frá sem
flestum hliðum.
A Islandi hafa menn frá aldaöðli notað fyrst og
fremst tvenns konar "meðul" gegn verkjum, annars
vegar j urtir eins og seyði af túnfífl um, burnirót og/eða
vallhumli og hins vegar áfengi. Læknar hafa þó lengi
haft ópíumdropa (tinctura opii) og a.m.k. síðustu
1 E.: TENS = transcutanous electric nerve stimulation.
2Eitthvað hefur strákurverið óöruggur um sjálfan sigþvíhann linnti ekki látum fyrren hann hét Aureolus Theophrastus
Bombastus von Hohenheim. Seinna á ævinni styttistþetta í Paracelsus og vildi karl meðþví segja að hann væri minnsta
kosti jafn klár og Celsus sem varfrœgur lœknir í Róm á fyrstu öld eftir Krist !
3Þýðing œtluð ómenntuðum: hiti, roði, verkur, þroti ogþrekleysi.
41grískrigoðafrœði erMorpheus (Mopnr\eo<j) sonursvefnguðsins Somnusar (Zopvoa). Igoðsögninnisendir Somnus
sonsinn á hjóðlausum vœngumgegnum myrkrið að rúmiHalcyon (HaXxyov), eklcju CeyuxarÞessalóníukonungs. Halcyon
trúirþvíekki að Ceyux (Xsxgv^)hafi drukknaðfyrr en Morpheus, sem getur brugðið sér íallra kvikinda líki, birtist henni
ísvefninum sem Ceyux dáinn. Það erþess vegna engin tilviljun að svefnlyfheitir Halcion® (triazolamum) oger aukþess
þekkt að því að valda rugli!
5Aspirin er fyrsta sérnafn acetýlsalicýlsýru. Það er dregið afþýska orðinu Spirsaure, en sýran sú er unnin úr jurtinni
Spirea ulmaria. Aspirin hefur sem sagt ekkert með latnesku sögnina aspirare (=að anda, draga að sér) að gera!
36
LÆKNANEMINN I 1994 47. árg.